---

Apologies!

The second (digital 2025) edition of the 1992 Oxford Code of Yiddish Spelling is here: 

https://defendinghistory.com/oxford-code-of-yiddish-spelling-1992

---

A PDF of the original 1992 hardback publication is here:

https://www.dovidkatz.net/dovid/PDFStylistics/1992.pdf

---

---

SECOND (DIGITAL) EDITION: VILNIUS 2025

FIRST (PRINT HARDBACK) EDITION: OXFORD 1992

---

◊

כלל⸗תקנות

פון יידישן אויסלייג

◊

לויטן הסכם פון תשנ״ב — 1992 צווישן
די אָפּטיילונגען פון יידישער שפּראַך און ליטעראַטור בײַם:

פאַרלאַג „אָקספאָרדער יידיש“

בשותפות מיטן

אָקספאָרדער צענטער פאַר העכערע העברעאישע שטודיעס

אָקספאָרד

תשנ״ב—1992

---

הקדמה

דער אָנהייב פון צוואַנציקסטן יאָרהונדערט האָט מיט זיך פאָרגעשטעלט אַן עפּאָכע אין דער געשיכטע פון דער יידישער שפּראַך, ווען די פילאָלאָגיע האָט געדאַרפט שפּילן איר היסטאָרישע ראָלע, אויך אין טאָגטעגלעכן לעבן, דורכן אויפשטעלן לעקסישע, גראַמאַטישע און אָרטאָגראַפישע סטאַנדאַרדן. אַן אינטערנאַציאָנאַלע שפּראַך פעאיק צו די העכסטע מענטשלעכע שאַפונגען און אויפטוען נייטיקט זיך אין אָט די סטאַנדאַרדן.

דער ציל איז דערגרייכט געוואָרן. צווישן די וויכטיקסטע שאַפונגען פונעם יאָרהונדערט אויף אַ ריי געביטן פאַרנעמען זייער בכבודיק אָרט אויך ווערק פון דער נײַער יידישער ליטעראַטור. ניט געקוקט אויף דעם וואָס דער חורבן — די גרעסטע קאַטאַסטראָפע אין דער געשיכטע פון דער מענטשהײַט — האָט שטאַרק אָפּגעשוואַכט די דעמאָגראַפישע יסודות פון דער שפּראַך, נעמט זיך יידיש ווידער בויען שוין עטלעכע צענדליק יאָר, סײַ דורך אַ וואוקס פון טויזנטער אין אַקאַדעמישע און ליטעראַרישע קרײַזן, סײַ דורך אַ וואוקס פון הונדערטער טויזנטער, וואָס ווערן מגולגל אין מיליאָנען, אין דער מעכטיקער טראַדיציאָנעל רעליגיעזער יידישער וועלט, בפרט דער חסידישער.

אויף דער שוועל פון איין⸗און⸗צוואַנציקסטן יאָרהונדערט איז געקומען די צײַט אין דער געשיכטע פון יידיש, די פילאָלאָגיע זאָל זיך לערנען בײַם לעבן.

די כלל⸗תקנות טיילן זיך אויס מיט דרײַ זאַכן פון פריערדיקע פּרואוון אויף דעם געביט.

ערשטנס: ניט מ׳גלייבט אַז די כלל⸗תקנות וועלן אָנגענומען ווערן איבער דער וועלט בײַ די אַלע וואָס שרײַבן יידיש, ניט מען איז דאָס אויסן. די אָרטאָגראַפישע קאָמיסיע נעמט אָן פאַרקערט אַז די געבליבענע וואַריאַציעס אין יידישן אויסלייג זײַנען אין די מערסטע פאַלן אַ סימן פונעם געזונטן פאַקטישן מצב פון אַ לשון וואָס ווערט גענוצט אין אַ סך לענדער בײַ פאַרשיידנאַרטיקע יחידים און גרופּעס. די קאָמיסיע זעט אײַן די נייטיקײַט סײַ אין טאָלעראַנץ סײַ אין דרך ארץ צווישן די גרופּעס. ס׳ווערט אָנערקענט אַז די געבליבענע חילוקי דעות געהערן צום גרעסטן טייל דעם תחום פון געזעצמעסיקער וואַריאַציע וואָס לאָזט זיך דעפינירן לויט געאָגראַפישע, פּאָליטישע, סאָציאַלע און אידעאָלאָגישע פאַקטאָרן.

צווייטנס: די כלל⸗תקנות נעמען פאַר אַ ציל דעם באַנוץ פון די וואָס קענען שוין שרײַבן און לייענען יידיש. זיי גייען אַרויס פון דער הנחה אַז אין יידיש, פּונקט ווי אין העברעאיש, זײַנען פאַראַן נקודות וואָס זײַנען וויכטיק פאַר קינדער און בײַם אויסלערנען זיך די שפּראַך, ווי אויך צו פאַרשיידענע פאָרשערישע און דערציערישע צוועקן (למשל ווערטערביכער און לערנביכער). די וואָס קענען די שפּראַך זײַנען איבעריקע נקודות ניט נייטיק. פאַרקערט, זיי איז נייטיק אַן אויסלייג מיטן סאַמע מינימום פּינטעלעך און פּאַסיקלעך. פאַר קינדער, סטודענטן און געוויסע לעקסיקאָגראַפישע צוועקן, קען שטאַרק צוניץ קומען דאָס דיפערענצירן יי און ײַ ווי אויך אַלע פיר פּאָרלעך עקספּלאָסיוון און ספּיראַנטן — בּ און בֿ, כּ און כֿ, פּ און פֿ, תּ און תֿ, מיט דגש צי מיט רפה צי מיט ביידע. דעם אַלגעמיינעם לייענער קלעקט אָבער מבחין זײַן צווישן פּ און פ און די דרײַ מיני אלף: א, אָ און אַ, און וואו געוואונטשן, למשל אין אָט די תקנות גופא, יי כנגד ײַ (נייטיק אין שפּראַך⸗מאַטעריאַלן, אָבער לחלוטין ניט אָנגענומען אין חסידישע פּובליקאַציעס). דאָס איז בהסכם מיטן טויזנטיאָריקן גאַנג פון דער געשיכטע פון יידיש שבכתב, אַ געשיכטע פון אַן אָרטאָגראַפיע וואָס האָט זיך גאונותדיק אויסגעאַרבעט אויף צו דערגרייכן די מאַקסימאַלע פאָנעטישקײַט און בשעת מעשה ניט דאַרפן אָנקומען צו איבעריקע נקודות.

דריטנס: די כלל תקנות זײַנען בעצם מער דעסקריפּטיוו ווי נאָרמאַטיוו; ביי אָנגענומענע וואַריאַציעס, ווײַזן זיי אָן אויף די פאַראַנענע ברירות, אָנשטאָט מאַכן אַן אָנשטעל פון אַ פּוסק אחרון. פּונקט ווי בײַם רוב שפּראַכן איבער דער וועלט, זײַנען פאַראַן פאַרשיידענע סטילן אותיות און פאַרשיידענע וואַריאַנטן בײַ געוויסע אָרטאָגראַפישע פּרטים. די תקנות שטאַמען ניט פון קיין ווילן „אויסצובעסערן“ יידיש; פאַרקערט, זיי זײַנען אַ פּועל יוצא פון אַ סיסטעמאַטישער שטודיע איבערן געשריבענעם יידיש אָנהייב נײַנציקער יאָרן פון צוואַנציקסטן יאָרהונדערט, נעמענדיק אין באַטראַכט ביכער, זשורנאַלן און צייטונגען פון פאַרשיידענע לענדער און פון גרופּעס וואָס שיידן זיך שאַרף אונטער איינע פון דער אַנדערער.

פון די דרײַ פּונקטן ווערט שוין קלאָר דער יסוד. די קאָמיסיע, וואָס איז אויפגעשטעלט געוואָרן לויט דער איניציאַטיוו פון דער אָפּטיילונג פון יידישער שפּראַך און ליטעראַטור ביים אָקספאָרדער אוניווערסיטעט, האָט אײַנגעזען, אַז ס′האָט זיך גענומען שאַפן איבער דער וועלט אַ ד ע ת  ה כ ל ל, אין דער תורה⸗וועלט, אין ליטעראַרישע און אַקאַדעמישע קרײַזן, בײַ שרײַבער און געלערנטע אין פאַרשיידענע סביבות און לענדער, אַ דעת הקהל וואָס פאַרנעמט אַ „שביל הזהב“ צווישן די צוויי פליגל: „קאָנסערוואַטיוו“ (גיזאָגט, יאָהר, האָבען ,מענשען, גע׳מסר׳ט) און „ראַדיקאַל“ (וווּ, צוּוווּקס, פֿריִיִק, שניייִק, פֿאַר אַ יאָרן).

אַז אַ דעת הכלל האָט זיך גענומען שאַפן, אָן דער קראַפט פון מלוכהשע דיקטאַטן און געזעצן, איז עס אַ סימן אַז די געשריבענע יידישע שפּראַך גייט פון זיך אויף אָט דעם דרך.

מחמת דעם, וואָס די תקנות גייען מיטן אָנגענומענעם דרך פונעם רוב געדרוקטע ווערק אין משך פון די פאַרגאַנגענע זיבעציק יאָר, אָנשטאָט דעם עולם פּרובירן איבערצוצײַגן אין חידושים און תיקונים, איז קלאָר פון זיך אַליין, אַז דאָ וועט מען אומזיסט זוכן אָריגינעלקײַט. די אָריגינעלקײַט דאַרף זיך געפינען אין דעם וואָס מ′טוט אויף מיט דער שפּראַך, ניט אינעם אויסלייג.

די כלל⸗תקנות זײַנען אין די מערסטע פּרטים אידענטיש מיט דער נײַער אָרטאָגראַפיע וואָס דער גרויסער יידישער פילאָלאָג זלמן רייזען האָט אײַנגעסדרט אין זײַן גראַמאַטיק אין יאָר תר″פ — 1920, אַ סימן דערויף וואָסער רואה את הנולד איז געווען זלמן רייזען. ברייט גענומען קען מען עס פאָרמולירן אַזוי⸗אָ: די תקנות זײַנען אַ קאָדיפיצירונג פון דער נײַער אָרטאָגראַפיע.

די כלל⸗תקנות שטעלן זיך צוויי צילן:

(א) פירן צו אַ בשותפותדיקן אויסלייג בײַ די אַלע וואָס געפינען זיך סײַ ווי סײַ אין אָרטאָגראַפישן צענטער פון דער שפּראַך.

(ב) שאַפן אַ פעסטן, אײַנגעפונדעוועטן געזעלשאַפטלעכן אָנשפּאַר פאַר דער נײַער אָרטאָגראַפיע, ד. ה. פאַרן גרייטן באַנוץ פון דער מערהײַט.

די אָרטאָגראַפישע קאָמיסיע:

פּראָפעסאָר יוסף בר⸗אל

דירעקטאָר פון דער רינה קאָסטאַ קאַטעדרע פון יידישער שפּראַך און ליטעראַטור אין בר⸗אילן אוניווערסיטעט

◊

פּראָפעסאָר גרשון ווײַנער

דירעקטאָר פון יידישן לערער⸗סעמינאַר אין תל⸗אביבער אוניווערסיטעט

◊

ד״ר הירשע⸗דוד קאַץ

דירעקטאָר פון דער פּראָגראַם פון יידישער שפּראַך און ליטעראַטור בײַם אָקספאָרדער אוניווערסיטעט

◊

פּראָפעסאָר מאיר שוב

דירעקטאָר פון דער אָפּטיילונג פון יודאַאיסטיק בײַם ווילנער איניווערסיטעט

---

◊

אינהאַלט

1	גראַפיק
1.1	גענדזנפיסלעך
1.2	מקף
2	פאָנעטישע ספּעציפיצירונג
2.1	פּתח⸗צוויי⸗יודן
2.2	דגש און רפה
2.3	שין און שׂין
2.4	פאָנעטיזירונג פון סעמיטישן קאָמפּאָנענט
3	די „שטומע אותיות“
3.1	דער שטומער אלף
3.2	דער שטומער עין
4	צוזאַמען אָדער באַזונדער
4.1	בײַ אַדווערבן
4.2	בײַ סובסטאַנטיוון
4.3	בײַ אַדיעקטיוון
5	פאַרשיידענע פּרטים
5.1	מ′, מען, מע
5.2	ס′, עס, סע
5.3	די סופיקסן ⸗הײַט און ⸗קײַט
5.4	די אָרדינאַלע ציפערן
5.5	די קלאַנגען דז, טש און נצ
5.6	דער סופיקס ⸗יק
5.7	דער סופיקס ⸗עך
5.8	ווערטער וואָס שטאַמען פון לשון קודש
5.9	ראשי תיבות און קירצונגען
6	געבליבענע וואַריאַציעס
6.1	אידיש — יידיש
6.2	די גראַמאַטישע אַפּאָסטראָפן
7	אָרטאָגראַפישע רשימה

◊

---

1

גראַפיק

---

1.1 גענדזנפיסלעך

עפענענדיקע גענדזנפיסלעך שטעלט מען פון אונטן, שליסנדיקע פון אויבן.

„אפשר“ איז אויך אָן ענטפער. ער האָט אַ זאָג געטאָן „ניין“.

1.2 מקף

דעם מקף מעג מען שרײַבן און דרוקן מיט צוויי אלכסונדיקע שטריכעלען אָדער מיט איין גלייכן שטריכל.

שרה⸗חנה = שרה-חנה. חיים⸗בנימין = היים-בנימין.

---

2

פאָנעטישע ספּעציפיצירונג

---

אין אַלגעמיינעם באַנוץ נייטיקט מען זיך אין דרײַ צוגאָבן צום אלף⸗בית: קמץ⸗אלף, פּתח⸗אלף און אַ פּינטל אין פּא.

אָן ≠ אַן. מאָן ≠ מאַן. פּוטער ≠ פוטער. פּאָר ≠ פאָר.

דערצו קען מען זיך באַנוצן מיט נקודות אויף צו דערגיין צו ווײַטערדיקער ספּעציפישקײַט. אין אַקאַדעמישע און דערציערישע סביבות און אין ווערטערביכער איז נייטיק אויך דער פּתח⸗צוויי⸗יודן (ײַ). נקודות ווערן צומאָל אויך גענוצט אין קעפּלעך פון ביכער און אַרטיקלען ווי אַ צירונג צו די אותיות, און ביי שווערע אָדער זעלטענע ווערטער, צו הילף צו קומען דעם לייענער.

2.1 פּתח⸗צוויי⸗יודן

דעם פּתח צוויי יודן (ײַ) ווענדט מען אָן אויפן כלל⸗יידישן ay (ליטוויש ay, פּויליש לאַנגער ā, אוקראַיניש קורצער a), אים צו דיפערענצירן פון כלל⸗יידישן ey (ליטוויש און אוקראַיניש ey, פּויליש ay).

(איך) ווייס ≠ (שוואַרץ אויף) ווײַס. וויין (ניט) ≠ (אַ גלעזל) ווײַן. מיין (ניט) ≠ מײַן (בוך).

בײַ אַ סך שרײַבער און אין אַ סך ביכער, נוצט מען דעם ײַ קאָנסעקווענט. אַנדערע ווענדן אים אָן נאָר בײַ זעלטענע יידישע ווערטער און נעמען, דער לייענער זאָל ניט האָבן קיין טעות.

אייער ≠ אײַער (אַ מין גראָז). הײַדוציטשעק (אַ שטעטל אין דער ליטע).

דאָרטן וואו מ׳נוצט ניט דעם ײַ איז אָנגענומען צו באַנוצן זיך מיט די ספּעציאַליזירטע דיפטאָנגען אַי און עי אַז ס׳האַנדלט זיך אין נעמען אָדער פרעמדע ווערטער וואָס קענען דעם לייענער זײַן אומבאַקאַנט.

דער סענאַטאָר ראַיט. אַ שיף אין שיפּסעט בעי.

בײַ עטלעכע ווערטער האָט זיך אײַנגעפעסטיקט די טראַדיציע צו נוצן קאָנסעקווענט די ספּעציאַליזירטע דיפטאָנגען.

מאַי (דער חודש; אויך אַ נאָמען פון אַ קוסט). אוקראַינע. העי! (דער אויסרוף) ≠ היי (וואָס אַ פערד עסט).

2.2 דגש און רפה

אַלע פיר פּאָרלעך עקספּלאָסיוון — ספּיראַנטן (בּ—בֿ, כּ—כֿ, פּ—פֿ, תּ—תֿ) קענען דיפערענצירט ווערן:

2.2.1 לויטן טראַדיציאָנעלן סטיל, מיטן דגש אין אַלע פיר עקספּלאָסיוון.

בּ ≠ ב. פּ ≠ פ. כּ ≠ כ. תּ ≠ ת.

2.2.2 לויטן סטיל פון דער ייוואָ, מיט דגש בײַ טייל אותיות און רפה בײַ טייל אותיות.

ב ≠ בֿ. כּ ≠ כ. פּ ≠ פֿ. תּ ≠ ת.

2.2.3 לויטן סטיל פון גרויסן ווערטערבוך פון דער יידישער שפּראַך, מיט דגש אומעטום און רפה בײַ בֿ און פֿ.

בּ ≠ בֿ. כּ ≠ כ. פּ ≠ פֿ. תּ ≠ ת.

2.2.4 לויטן געוועזענעם אָקספאָרדער (און אַלט⸗יידישן) סטיל, מיט רפה איבער אַלע פיר ספּיראַנטן.

ב ≠ בֿ. פ ≠ פֿ. כ ≠ כֿ. ת ≠ תֿ.

הערה א: די אותיות בֿ, כּ, תּ, און תֿ טרעפט מען נאָר בײַ ווערטער וואָס שטאַמען פון לשון קודש און אַראַמיש, וואו דער תלמיד פון יידיש דאַרף זיך דעם אַרויסרייד סײַ ווי סײַ אויסלערנען, אַזוי אַרום אַז די דיפערענצירונג בכתב איז אַ קנאַפּע רפואה. דער תלמיד דאַרף זיך וואָס פריער צוגעוואוינען צום אַלגעמיינעם באַנוץ (אַ פּינטל אין פּ און שוין).

הערה ב: בײַם שרײַבן מיט דער האַנט קען מען נוצן דגש, צי רפה, צי ביידע, לויטן אייגענעם פאַרשטאַנד (דאָ גייט נאָך אַלעמען אין סטיל פון די אותיות), וואו נאָר דאָס קען מאַכן קלאָרער. אין אַ סך האַנטשריפטן, למשל, וואו ריש און כף זיינען ענלעך, איז אַ רפה איבערן כף אַ הילפסמיטל צום איבערלייענען. וואָס שווערער דער כתב, אַלץ מער דאַרף מען מפרט זיין.

2.3 שין און שׂין

פאַר קינדער און אָנהייבער קען מען בכתב דיפערענצירן ש און שׂ. וואָס פריער דאַרף מען אָבער דעם תלמיד צוגעוואוינען צו דעם אַז אין ביכער פאַר דערוואַקסענע דיפערענצירט מען זעלטן. דעם „שׂמאל“ טרעפט מען נאָר בײַ ווערטער וואָס שטאַמען פון לשון קודש, וואו מ′דאַרף זיך אין יעדן פאַל אויסלערנען דעם אַרויסרייד, און דערצו נאָך טרעפט זיך עס אין אַ קלענערער צאָל יסודותדיקע ווערטער.

בשורה. ישראל. שמחה. שררה.

2.4 פאָנעטיזירונג פון סעמיטישן קאָמפּאָנענט

אין געוועזענעם סאָוועטנפאַרבאַנד און אין פריערדיקע יאָרן אויך אין ראַדיקאַלע קרײַזן איבער דער וועלט איז געווען אָנגענומען צו שרײַבן ווערטער וואָס שטאַמען פון לשון קודש און אַראַמיש לויט דער פאָנעטישער סיסטעם פון יידיש (אַוואַדע, עמעס, קאַוואָנע). מ′וועט דאַרפן ערשט זען צי די טראַדיציע וועט האָבן אַ המשך בײַ יידן אין מזרח אייראָפּע. עס לאָזט זיך אויך מאָלן אַז צו געוויסע צוועקן וועלן ווײַטער זײַן אַזעלכע עקספּערימענטן (אַשטייגער אין דער פּאָעזיע).

אין אַלגעמיינעם באַנוץ קען מען שרײַבן פאָנעטיש יענע ווערטער בײַ וועלכע עס איז אָנגענומען (באַלעבאַטים, קלעזמער וכו׳). דאָרטן וואו דער סעמיטישער אויסלייג איז ניט קלאָר צוליב סופיקסן, מעג מען אויך שרײַבן פאָנעטיש, אָדער: צוגעבן אַ נייטיקע נקודה.

סאָפלאָז (סוֹפלאָז). שיידימדיק (שֵדימדיק).

---

3

די „שטומע אותיות“

---

אין יידישן אויסלייג זײַנען פאַראַן צוויי „שטומע אותיות“: דער שטומער אלף און דער שטומער עין.

3.1 דער שטומער אלף

דער שטומער אלף קומט

3.1.1 אָנהייב וואָרט פאַר אַלע וואָקאַלן אַחוץ אלף און עין.

און. אויוון. אין. איי. אײַזן.

3.1.2 אָנהייב שורש.

פאָראורטייל. אומאויפהערלעך. פאַראינטערעסירט. פאַראיין. באַאײַנפלוסן.

3.1.3 אויף אָפּצוהיטן דעם יסודותדיקן כלל אַז קיין דרײַ אותיות די זעלביקע שרײַבן זיך ניט נאָכאַנאַנד. דאָס איז דער „מחיצה⸗אלף“.

וואו. וואונדער. וואויל. פּרואוון. פּאַרטײַאיש.

3.1.4 אָפּצוטיילן צוויי נאָכאַנאַנדיקע וואָקאַלן מ׳זאָל זיי ניט לייענען על פּי טעות ווי איין דיפטאָנג.

דערציאונג. העברעאיש. פריאיק.

הערה: צוליב אָט דעם „מחיצה⸗אלף“ (3.1.3 און 3.1.4) איז ניט נייטיק אין יידיש ניט קיין יִ און ניט קיין וּ. אַנדערשוואו דאַרף מען קיין יִ אויך ניט האָבן.

יידיש. יינגל. פריער. קיעוו.

3.2 דער שטומער עין

דער שטומער עין, וואָס אָדער ער איז אינגאַנצן שטום אָדער ער שטעלט מיט זיך פאָר אַ שווא, קומט

3.2.1 נאָך די ווײַטערדיקע אותיות:

(א) מם:

נעמען. קומען. שטאַמען.

(ב) נון:

באַנען. וואַזאָנען. מיינען.

(ג) נון גימל:

ברענגען. זינגען. קלינגען.

אָבער: ניט בײַ געבויגענע אַדיעקטיוון (אויף אַ לאַנגן וועג).

(ד) נון קוף:

בענקען. געדענקען. זינקען.

אָבער: ניט בײַ געבויגענע אַדיעקטיוון (מיט אַ פלינקן כאַפּ).

(ה) קאָנסאָנאַנט פּלוס למד:

אײַנוויקלען. גאָפּלען. שטאַפּלען.

(ו) אַוועלכן ניט איז אַקצענטירטן וואָקאַל:

אַרמייען. דרייען. קראָען.

3.2.2 ווען דער עין איז טייל פון שורש, און באַווײַזט זיך אין דער ערשטער פּערזאָן (יחיד) פון ווערב (איך מוטשע זיך, סטאַרע זיך):

מוטשען. סטאַרען. קוואַקען.

הערה א: אַנדערשוואו איז ניטאָ קיין שטומער עין.

אײַלן. בעטן. גרינדן. זאַכן. טיילן. לאָזן. נוצן. פּרובירן. קריכן. שיסן.

הערה ב: פאַר למד איז קיינמאָל ניטאָ קיין שטומער עין.

בעטל. געסל. ווינקל. צעטל. שליסל.

---

4

צוזאַמען אָדער באַזונדער

---

4.1 בײַ אַדווערבן

איינאיינציקע אַדווערבן שרײַבט מען צוזאַמען. אָפטמאָל דיפערענצירן זיך אַדווערבן פון קאָמבינאַציעס פון פּרעפּאָזיציע + אַדיעקטיוו, אַרטיקל + סובסטאַנטיוו א.א.וו.

אָבעראַמאָל (ווידעראַמאָל און אָבעראַמאָל. אָבער: בדרך כלל האַלט ער וואָרט, אָבער אַמאָל ניט)

אַדאַנק (אַדאַנק דיר בין איך דאָ. אָבער: אַ דאַנק!)

אַהערצו (ברענג עס אַהערצו! אָבער: קומען אַהער צו גאַסט)

אויפסנײַ

אונטערוועגנס

אַזייגער (פיר אַזייגער. אָבער: אַ זייגער וואָס גייט שלעכט)

איבעראַיאָר (מ׳וועט זיך טרעפן איבעראַיאָר. אָבער: איבער אַ יאָר קריגט מען זיך ניט, איבער הונדערט יאָר אפשר יאָ)

איבעראַכטאָג

איבערהויפּט

איבערמאָרגן

איינמאָל (שוין איינמאָל אַ קענער. אָבער: איין מאָל, צוויי מאָל, דרײַ מאָל)

אינאיינעם (לאָמיר גיין אינאיינעם. אָבער: אין איינעם אַ טאָג)

איגגאַנצן (אינגאַנצן אמת. אָבער: אין גאַנצן לאַנד)

אינגיכן (קומען אינגיכן. אָבער: אין גיכן עראָפּלאַן)

אינדערוואָכן

אינדערלופטן

אינדערפרי

אינמיטן

אַכלל (אַכלל, מ′דאַרף וואַרטן. אָבער: אַ כלל אַ שווערער)

אַלעמאָל

אַמאָל (אַמאָל איז געווען אַ מעשה. אָבער: ער איז דאָ געווען אַ מאָל צען)

אַניט (אַניט טויג ניט. אָבער: ער איז אַ ניט מיט אַ גאָרניט)

אַפּנים (אַפּנים ווייס(ט) ער וואָס ער רעדט. אָבער: אַ פּנים פון אַ קינד)

אַקיצור (אַקיצור, וואָס ווילסטו? אָבער: אַ קיצור פון יעדן אַרטיקל אין בוך)

אַשטייגער (וואָס אַשטייגער? אָבער: אַ שטייגער לעבן)

באַצײַטנס

בײַטאָג

בײַנאַכט

וויבאַלד

ווידעראַמאָל

וויפיל (וויפל)

מיטאַמאָל

נאָכאַמאָל

נאָכמיטיק

פאַראַיאָרן

פאַראיינוועגס

פאַראַכטאָגן

פאַרוואָס (פאַרוואָס קומסטו ניט? אָבער: פאַר וואָס און פאַר ווען)

פאַרטאָג

פאַרנאַכט

פאַרצײַטנס

פונדעסטוועגן

צוערשט

צופיל

צורו (צורו לאָזן. אָבער: די תיבה איז געקומען צו רו)

צוריקגערעדט

צוריקגעשמועסט

צוריקוועגס

קיינמאָל

4.2 בײַ סובסטאַנטיוון

נײַע ווערטער אויסגעפורעמטע פון צוויי אַלטע ווערטער שאַפן זיך כסדר. די אָרטאָגראַפיע איז דאָ בייגעוודיק, זי גיט די מעגלעכקײַט זיך צו באַנוצן מיט צוויי ווערטער סתם (אוניווערסיטעט סטודענט) און זי גיט סײַ דעם פּאָעט, סיי דעם מענטשן פון אַ גאַנץ יאָר, די פרײַהײַט צו שאַפן נײַע ווערטער (סוצקעווערס „פידלרויז“, פאַרלאַג „קינדערבוך“). אַחוץ דעם האַלט זיך די שפּראַך אין דעם פּרט גראַדע אין אַ תקופה פון איבערגאַנג. דער נאַטירלעכער היסטאָרישער פּראָצעס פירט אַוועק פונעם דײַטשישן מוסטער פון שרייבן צוזאַמען (לעקציעטור, קולטורבאַוועגונג) ביז צו דער מאָדערנער אינטערנאַציאָנאַלער טענדענץ אויף באַזונדער (לעקציע טור, קולטור באַוועגונג), אָפטמאָל בלייבנדיק שטיין ביי דער צווישנדיקער סטאַדיע פון שרייבן מיט אַ מקף (לעקציע⸗טור, קולטור⸗באַוועגונג). דער חוש פונעם שרײַבער איז דאָ וויכטיק. וואו אַ ספק דאַרף מען נוטה זײַן צו באַזונדערקײַט: אַ ספק צוזאַמען צי מיט אַ מקף איז דער דין — מיט אַ מקף; אַ ספק מיט אַ מקף צי באַזונדער איז דער דין — באַזונדער. דאָרטן וואו אַ שרײַבער וויל בפירוש שאַפן אַ נײַ איינאיינציק וואָרט איז אָבער דער דין: חומר בידי השרײַבער. די ווײַטערדיקע אָנווײַזונגען זײַנען געצילט צו שאַפן אַ סטאַנדאַרד בײַ אַ גרויסן טייל ווערטער אין דער איצטיקער איבערגאַנגס⸗תקופה.

4.2.1 צוזאַמען.

(א) צוויי סובסטאַנטיוון וואָס זײַנען ג ע ו ו אָ ר ן איין וואָרט שרײַבט מען ווי איין וואָרט.

אוראייניקל. זייגערמאַכער. טאָגבוך. יאָרצײַט. עלטערזיידע. קאָפּדרייעניש. קינדערגאָרטן. שרײַבמאַשינקע.

(ב) צוויי סובסטאַנטיוון וואָס מ׳וויל פאַרוואַנדלען אין איין וואָרט שרײַבט מען צוזאַמען (ס׳איז נאָך ניט קיין ראיה אַז דאָס נײַע וואָרט וועט זיך אָננעמען; אָפטמאָל זײַנען דאָס איינמאָליקע שאַפונגען, בפרט אין יידישן ליד).

הימלליכט. וואַנטגייער. וואַקסמענטש. שטערנוועג.

4.2.2 באַזונדער.

באַזונדער קען מען שרײַבן מען צונויפהעפטן וואו די ביידע באַשטאַנדטיילן זײַנען געבליבן צוויי (אָדער מער) באַזונדערע ווערטער; אין שטרענגן לעקסיקאָגראַפישן באַנוץ, און אין קורסן, ווערט גענוצט דער מקף אַלץ סימן פון אַ צונויפהעפט. 

אוניווערסיטעט סטודענט. בלוישטיין קולטור צענטער. י.ל. פּרץ ליטעראַטור פונדאַציע. קולטור געשיכטע. ראַדיאָ סטאַנציע. שלום אונטערהאַנדלונגען.

הערה: די וועלכע ווייכן בכלל פון שרײַבן באַזונדער, שרײַבן מיט אַ מקף אין די אַ ל ע פאַלן.

4.2.3 מיט אַ מקף.

מיט אַ מקף שרײַבט מען:

(א) טראַדיציאָנעלע יידישע נעמען וואָס באַשטייען פון צוויי נעמען; אויך טאָפּלטע פאַמיליע נעמען.

אבא⸗לייזער. יאַנקל⸗דוד. סימע⸗לאה. שרה⸗רבקה. צימערמאַן⸗ווײַנבערג. סעגאַלאָוויטש⸗האָפשטיין.

(ב) צונויפהעפטן וואָס באַשטייען פון דרײַ אָדער מער ווערטער, כדי קלאָר צו מאַכן די צווישן⸗שייכותן צווישן די עלעמענטן: דרום⸗מזרח יידיש (=דער דרום⸗מזרחדיקער דיאַלעקט פון יידיש, פּאָפּולער „אוקראַיניש“) ≠ דרום מזרח⸗יידיש (דער דרומדיקער טייל פון מזרחדיקן יידיש, וואָס נעמט אַרײַן סײַ דרום⸗מזרח יידיש, סײַ צענטראַל⸗מזרח יידיש — „פּויליש“).

(ג) צונויפהעפטן וואו דער ערשטער עלעמענט ענדיקט זיך מיטן סופיקס ⸗ם אָדער ⸗ן.

פאָלקס⸗אוניווערסיטעט. סטודענטן⸗פאַראיין. פרויען⸗אָרגאַניזאַציע.

אָבער: דאָרטן וואו דער צונויפהעפט איז נעוואָרן איין וואָרט, שרײַבט מען צוזאַמען.

וואָכנבלאַט. פאָלקסמענטש.

(ד) צונויפהעפטן וואו דער ערשטער עלעמענט איז אַ שורש פון אַ ווערב.

בלאָז⸗מאַשין. זע⸗מחיצה. טאַנץ⸗אָוונט. רעקאָרדיר⸗מאַשין. שטיי⸗לאָמפּ.

אָבער: דאָרטן וואו דער צונויפהעפט איז געוואָרן איין וואָרט שרײַבט מען צוזאַמען.

וואַכנאַכט. זוכצעטל.

(ה) אומעטום וואו מ׳האַלט אַז מיט אַ מקף איז קלאָרער (כל זמן מ׳האַלט נאָך אין דער סטאַדיע פון איבערגאַנג און אַ סך לייענער זײַנען אײַנגעוואוינט צום מקף).

בוף⸗געשעפט = בוך געשעפט. גאַז⸗לאָמפּ = גאַז לאָמפּ. וואַלד⸗הויז = וואַלד הויז.

4.3 בײַ אַדיעקטיוון

4.3.1 צונויפהעפטן פון צוויי אַדיעקטיוון שרײַבט מען מיט אַ מקף.

קולטור⸗היסטאָריש. גביריש⸗אויספײַנעריש. אַקאַדעמיש⸗וויסנשאַפטלעך.

4.3.2 אַדיעקטיוון וואָס באַשטייען פון צוויי אָדער מער עלעמענטן שרײַבט מען מיט אַ מקף:

גמילת⸗חסדימדיק. לשון⸗קודשדיק. צער⸗בעלי⸗חיימדיק.

---

5

פאַרשיידענע פּרטים

---

5.1 מ′, מען, מע

פאַרן ווערב גילטן אַלע דרײַ וואַריאַנטן.

מ׳גייט (אָפטסטער נוסח) = מען גייט = מע נייט.

5.2 ס′, עס, סע

פאַרן ווערב גילטן אַלע דרײַ וואַריאַנטן.

ס′איז גוט (אָפטסטער נוסח) = עס איז גוט = סע איז גוט.

5.3 די סופיקסן ⸗הײַט און ⸗קײַט

דאָרטן וואו מ׳נוצט דעם פּתח⸗צוויי⸗יודן, נוצט מען אים אויך בײַ די סופיקסן ⸗הײַט און ⸗קײַט, אָבער ניט בײַם אַדווערביאַלן סופיקס ⸗ערהייט.

שיינהײַט. יידישקײַט. פרײַהײַט. אָבער: פרײַערהייט.

5.4 די אָרדינאַלע ציפערן

בײַ די אָרדינאַלע ציפערן גיט מען צו די סופיקסן ⸗טער, ⸗טע, ⸗טן, ניט קוקנדיק וואָס פאָנעטיש הערט זיך אַ סמך אין טייל פאַלן. פאַראַן אויך פּובליקאַציעס וואו מ′האַלט זיך בײַם סמך וואו ער טרעפט זיך פאָנעטיש (20סטער וכדומה).

8טער\8טע\8טן. 13טער\13טע\13טן. 20טער\20טע\20טן. 69טער\69טע\69טן. 154טער\154טע\154טן.

5.5 די קלאַנגען דז, טש און נצ

די אַפריקאַטן דז, טש און נצ שרײַבט מען בפירוש.

אונדז, גאַנדז; בענטשן, מענטשן; פינצטער, פענצטער.

5.6 דער סופיקם ⸗יק

דער סופיקס ⸗יק שרײַבט זיך מיט אַ קוף, ניט מיט קיין גימל. אין חסידישן באַנוץ האַלט זיך אָבער פעסט דער גימל.

גלייביק, גלייביקע; וויכטיק, וויכטיקע.

5.7 דער סופיקם ⸗עך

די פאַרשיידענע ⸗עך סופיקסן (⸗לעך, ⸗עלעך) שרײַבן זיך מיט אַן עין (כאָטש הערן הערט זיך אָפט אַן a).

פאַרדריסלעך. קינדערלעך. קליינלעך. שטעטעלעך.

5.8 ווערטער וואָס שטאַמען פון לשון קודש

5.8.1 חסר און מלא בײַם חיריק.

(א) פאַר איין קאָנסאָנאַנט שרײַבט מען מלא (אַחוץ דאָרטן וואו עס האָט זיך איינגעפעסטיקט אַ טראַדיציע צו שרײַבן חסר, אַשטייגער: נסים).

ביטול. חילול השם. כיבוד אב. מידה. נידה. קליפּה. שיטה.

(ב) פאַר צוויי קאָנסאָנאַנטן איז גלייכער צו שרײַבן חסר.

מדבר. מסחר. מזרח. מלחמה. מנחה. מסחר. מצווה. נבזה. נסתר. פּנחס. פּנקס. פּרקי אבות.

(ג) דאָרטן וואו אַ וואָרט הייבט זיך אָן מיט אַ יוד מיט אַ חיריק, איז גלײַכער צו שרײַבן מיט איין יוד.

יחוד. יחוס. יראת הכבוד. ישוב הדעת. ישראל.

5.8.2 חסר און מלא בײַם מלאפּום.

בײַם מלאפּום האָט זיך אײַנגעפעסטיקט די טראַדיציע צו שרייבן מלא, ניט שייך וויפל קאָנסאָנאַנטן ס׳קומען דערנאָך.

בושה. חופּה. חוש. נוסח. טומטום. יקום פּורקן. שולחן ערוך.

5.8.3 חסר און מלא בײַם חולם.

מים חולם שרײַבט מען בדרך כלל מלא.

דוחק. חושך. לומדות. סוחר. עולם הבא. שוטה. שומר.

בײַ עטלעכע ווערטער זײַנען דאָ פּאַראַלעלע שרײַבונגען.

כח = כוח. מח = מוח.

בײַ אַנדערע איז פאַראַן אַ פעסטע טראַדיציע אויף חסר.

כהן. נח.

5.8.4 קמץ⸗אלף און פּתח⸗אלף.

מ׳מעג שטעלן אָדער ניט שטעלן קמץ און פּתח בײַ ווערטער וואָס שטאַמען פון לשון קודש און אַראַמיש. דער מנהג איז ניט צו שטעלן, בפרט אין דער שיינער ליטעראַטור (ניט שייך צי דער אלף האָט אַ קמץ צי אַ פּתח אין לשון קודש אָדער אַראַמיש).

אבידה. אדם הראשון. אסור. אבידה. אפּיקורסות. גבאות. דוגמאות. רמאות.

דווקא דאָס פעלן פון אַ נקודה קומט צו הילף בײַם לייענען. ס׳גיט אַ וויזועלן סיגנאַל, אַז דאָ איז אַ וואָרט פון לשון קודש וואָס לייענט זיך ניט לויט דער פאָנעטישער סיסטעם. דער לייענער וועט זיך ניט נאַרן אַז דאָס וואָרט, טאָמער קען ער עס ניט, קען מען לייענען פאָנעטיש.

מ׳שטעלט אָבער יאָ אַ פּתח בײַם אָנהייב פון אַדווערבן און פּרעפּאָזיציעס (וואו דער אלף פונקציאָנירט ווי דער פּרעפיקס אין דער פאָנעטישער סיסטעם).

אַדרבא. אַוודאי. אַחוץ. אַכלל. אַפילו. אַקיצור.

5.9 ראשי תיבות און קירצונגען

5.9.1 ראשי תיבות וואָס שטאַמען פון לשון קודש.

ראשי תיבות וואָס שטאַמען פון לשון קודש שרײַבן זיך מיט צוויי שטריכעלעך (″) פאַרן לעצטן אות.

ב″ה = ברוך השם. בחדר″ג = בחרם דרבינו גרשום. ז″ל = זכרונו לברכה. נ″י = נרו יאיר. ע″ה = עליו השלום. ע″ש = עיקר שכחתי.

דאָרטן וואו די ראשי תיבות זײַנען געוואָרן ווערטער פאַר זיך (אַקראָנימען), מעג מען שרײַבן אָדער ניט שרײַבן די צוויי שטריכעלעך.

חב″ד = חבד. ש″ס = שס. תנ″ך = תנך.

בײַ נעמען פון רבנים איז אָנגענומען דווקא צו נוצן די שטריכעלעך.

דער ב″ח. דער גר″א. דער רמ″א. דער ש″ך.

5.9.2 קירצונגען וואָס שטאַמען פון לשון קודש.

קירצונגען וואָס שטומען פון לשון קודש שרײַבן זיך מיט איין שטריכל סוף וואָרט:

חנא בר′ שלמה. ר′ יוסף. ה′ יתברך.

5.9.3 נומעראַציע מיטן יידישן אלף⸗בית.

בײַ ציפערן, דאַטעס און יאָרן, וואָס שרײַבן זיך מיטן יידישן אלף⸗בית, נוצט מען איין שטריכל בײַ קיצורים וואָס באַשטייען פון איין אות, צוויי שטריכעלעך (פאַרן לעצטן אות), בײַ מער ווי איין אות.

ד′ אמות. ז′ אייר תרנ″ז. י″ג שבט תשנ″ד.

5.9.4 אַלע אַנדערע קירצונגען.

ביײַ אַלע אַנדערע קירצונגען, נוצט מען אַן איינאיינציקן פּונקט נאָך יעדן פאַרקירצטן וואָרט, ניט שייך צי עס האַנדלט זיך אין איין פאַרקירצטן וואָרט צי מער ווי איין וואָרט. בײַם וואָרט דאָקטער (אַלס טיטל), האָט זיך אײַנגעפעסטיקט אַ טראַדיציע שרײַבן מיט צוויי שטריכעלעך (ד״ר).

א.א. = און אַנדערע. א.א.וו. = און אַזוי ווײַטער. ד.ה. = דאָס הייסט. יאַנ. = יאנואר. נ.ב. = נאָכבאַמערקונג. נ.י. = ניו⸗יאָרק. סעפּט. = סעפּטעמבער. סעק. = סעקרעטאַר. פגל. = פאַרגלייכן. צ.ב. = צום ביישפּיל. רעד. = רעדאַקטאָר.

אָבער: ב. = באַנד, בב. = רענד; ז. = זײַט, זז. = זײַטן; נ. = נומער, ננ. = נומערן.

---

6

געבליבענע וואַריאַציעס

---

פאַראַן צוויי ענינים וואו ס′איז פאַרבליבן אַ פּרינציפּיעלער אונטערשייד צווישן דער „טראַדיציאָנעלער וועלט“ און דער „ליטעראַרישער וועלט“. די כלל⸗תקנות קומען דאָ אויפצייכענען די וואַריאַציע, תמיד האַלטן פאַרן אויג, אַז די צוקונפט פון דער לעבעדיקער שפּראַך ליגט אין די הענט פון חסידיש⸗חרדישן עולם, אַזוי אַרום אַז דער אלף איז עלול ווידער ווערן די נאָרמע.

6.1 איד, אידיש, אינגל — ייד, יידיש, יינגל

אין דער טראַדיציאָנעלער וועלט שרײַבט זיך מיט אלף.

איד. אידיש. אינגל. אינגער.

אין דער מאָדערנער ליטעראַטור שרײַבט זיך מיט צוויי יודן.

ייד. יידיש. יינגל. יינגער.

6.2 די גראַמאַטישע אַפּאָסטראָפן

די גראַמאַטישע אַפּאָסטראָפן זײַנען די אַפּאָסטראָפן וואָס קומען אָנווײַזן אויפן פּאָסעסיוו (לאה′ס בלײַער. משה′ס בוך. דעם שוחט′ס חלף. דעם טאַטנ′ס וואָרט) און אויף די אָביעקטיווע בייגפאַלן (אַקוזאַטיוו און דאַטיוו) ביײַ נעמען (גערעדט מיט בתיה′ן. געזען שלמה′ן. אַ נײַע טענה צו גאָלדבערג′ן). אין דער טראַדיציאָנעלער וועלט נוצט מען בדרך כלל די גראַמאַטישע אַפּאָסטראָפן קאָנסעקווענט. אין דער ליטעראַרישער וועלט נוצט מען זיי ניט (לאהס בלײַער. משהס בוך. דעם שוחטס חלף. דעם טאַטנס וואָרט; גערעדט מיט בתיהן. געזען שלמהן. אַ נײַע טענה צו גאָלדבערגן).

6.2.1 אָנווײַזונגען צו דער טראַדיציאָנעלער סיסטעם.

(א) אין דער טראַדיציאָנעלער סיסטעם דאַרף מען דעם אַפּאָסטראָף בײַ די אָביעקטיווע בייגפאַלן נוצן נאָר בײַ פּרט⸗נעמען, ניט בײַ אַנדערע סובסטאַנטיוון וואָס שטעלן מיט זיך פאָר מענטשן.

גערעדט מיט חיים⸗מאיר′ן. מיט סימע⸗לאה′ן. מיט גרינבערג′ן. אָבער: מיטן טאַטן. מיט דער מאַמען.

(ב) בײַ קאָנטראַקציעס שטעלט מען ניט קיין אַפּאָסטראָף.

אויפן. אונטערן. איבערן. לויטן. מיטן. נאָכן. פונעם.

(ג) מ′דאַרף ניט קיין „עטימאָלאָגישן אַפּאָסטראָף“ אויף אײַנצוטיילן ווערטער לויט זייער אָפּשטאַם; פונדעסטוועגן האַלט ער זיך אין חסידישן באַנוץ.

אַוועקגנבענען. גשמיותדיק. פאַרמסרן. רוחניותדיק. תכשיטל.

6.2.2 אָנווײַזונגען צו דער ליטעראַרישער סיסטעם.

(א) אַפילו אין די שטרענגערע נוסחאות פון דער ליטעראַרישער סיסטעם, נוצט מען די גראַמאַטישע אַפּאָסטראָפן בײַ זעלטענע נעמען וואָס זײַנען דעם יידישן לייענער ניט באַקאַנט, אַשטייגער: טאָקיקאָ′ס בוך, גערעדט מיט טאָקיקאָ′ן, ווײַל „טאָקיקאָ“ איז ניט קיין באַקאַנטער נאָמען און אָן דעם אַפּאָסטראָף איז אָדער שווערער צו לייענען (טאָקיקאָס) אָדער מ׳קען אַרײַנפאַלן אין אַ טעות (היות ווי די אָביעקטיווע בייגפאַלן בײַ פּרט⸗נעמען זײַנען סײַ ווי ניט אָבליגאַטאָריש, קען מען ניט וויסן, אָן אַן אַפּאָסטראָף, צי דער נאָמען איז „טאָקיקאָ“ צי „טאָקיקאָן“).

(ב) גראַדע אין די ליטעראַרישע קרײַזן זײַנען דאָ וואָסאַמאָל מער סטודענטן וועמען טראַדיציאָנעלע יידישע נעמען זײַנען ניט באַקאַנט, און אין דער נײַער ליטעראַטור שרײַבט זין וואָסאַמאָל מער וועגן מענטשן וואָס געהערן ניט דער טראַדיציאָנעלער יידישער וועלט. וואו אַ ספק דאַרף מען דעם אַפּאָסטראָף שטעלן.

קומען מיט בלומע′ן ≠ קומען מיט בלומען. אַ בריוו פון פעלישיאַ′ן. עמאַ′ס ענטפער. דעקאַרט′ס פילאָסאָפיע. שלמה מוינע′ס (= שלמה בן מוינע) ≠ שלמה מוינעס (וואו דער פאַמיליע⸗נאָמען איז „מוינעס“).

---

7

אָרטאָגראַפישע רשימה

---

א

א.א. = און אַנדערע

א.א.וו. = און אַזוי ווײַטער

אָבזערוואַציע (אָבסערוואַציע)

אָבזערווירן (אָבסערווירן)

אָבעראַמאָל

א.ג. = אַזוי גערופענע(ר)

אגב (אַגב)

אַדאַנק

א.ד.ג. = און דאָס גלײַכן

א.ד.ט. = אויף דער טעמע

אַדרבא (אַדרבה)

אַהערצו

א.וו. = און ווײַטער(דיקע)

אַוואו

אויבערפלעכלעך

אויטאָמאָביל (אָטאָמאָביל)

אויסגעפינס

אויסדרוק

אויסדריקן

אויסנאַם

אויסערלעך

אויספּרואוון

אויספירלען

אויף

אויפאַמאָל

אויפלאַגע

אויפמערקזאַמקײַט

אויפן

אויפסנײַ

אויפריכטיק

אוממעגלעך

אוממעגלעכקײַט

אומעטום

אומפּאַרטייאיש

אומרואיק

אונגאַריש

אונגאַרן

אונדז

אונדזער

אונטערוועגנס

אונטערן

אונטערשייד

אוקראַינע (אוקראַאינע)

אוראייניקל

אוראַלט

אַזייגער

אָטאָ די (אָט אָ די)

אַטעאיזם

אָטעמען

איבעראַיאָר

איבעראַכטאָג

איבעראַנאַנד

איבערגענוג

איבערהויפּט

איבערמאָרגן

אידיי (אידעע)

אידייאיש (אידעאיש)

אײַ אײַ אײַ!

אייבערראַבינער (אויבערראַבינער)

אייגנאַרטיק

אייגנטלעך

איינאונאיינציק

איינגעוואוינט (איינגעוויינט)

אײַנדרוק

איינמאָל

אייערנעכטן

אייראָפּעאיש

אינאיינעם

אינגאַנצן

אינגיכן

אינדערוואָכן

אינדערלופטן

אינדערפרי

אינדרויסן

אין דר′ערד

אינהאַלט

אין יעדן פאַל

אינטואיציע

אינמיטן

אינעווייניק

אַכלל (הכלל)

אַכציקסטער = 80טער (\80סטער)

אַכצנטער (אַכצעטער) = 18טער

אַלדאָסבייז (אַלדאָס בייז)

אַלדאָסגוטס (אַלדאָס גוטס)

אַלס (אַלץ)

אַלעמאָל

אַלעמערשטן

אַלערליי

אַלערלייאיקע

אַלץ

אַלצאיינס

אַמאָל

אַמבעסטן

אַמערנסטן

אַמערסטנס

אָנגענעם (אײַנגענאַם)

א.נ. = אויפן נאָמען (פון)

אַנדערש

אָנהייב

אָנהייבן

אַנטלײַאונג

אַנטשולדיקן זיך

אַניט (אַנישט)

אָנערקענונג (אַנערקענונג)

אָנערקענען (אַנערקענען)

אָנשטאָט (אַנשטאָט)

אָנשטענדיק

אַסאָציאירט

אַפּנים

אַפּשיטא

אָפטמאָל

אַפריער

אָקט. = אָקטאָבער

אַקיצור (הקיצור)

אַראַמיש (אַראַמעאיש)

אַרבעטער

אָרגאַניזאַציע

אַרויסציען

אַרויסרייד (אַרויסרעד)

אַרכעאיזם

אַרכעאיש

אַשטייגער

---

בּ

ב. = באַנד

באַאומרואיקן

באַאײַנפלוסן

באַדײַט (באַטײַט)

באַדײַטונג (באַטײַטונג)

באַדײַטן (באַטײַטן)

באַוואונדערן

באַוואוסטזיניק

באַוואוסטזיניקײַט

באָיקאָט

באַלעבאַטיש

באַלענאָס

באָלשאָי

באַנוצן

באַן⸗סטאַנציע

באַציאונג

באַצײַטנס

באַציען

באַרואיקן

באַשאַפונג

בב. = בענד

בוים (רבים: ביימער)

ביזן

בײַטאָג

בײַנאַכט

ביכער פאַרלאַג (ביכער⸗פאַרלאַג)

בלוי (בלאָ)

בלויאינקע (גלאָאינקע)

בליען

בסודותדיק

בעדואינער

בעל מלאכה, בעל שם = בעל⸗מלאכה, בעל⸗שם א.א.וו.

בפירושדיק

בראָנז (בראָנדז)

בראָנפן (בראַנפן)

בראשיתדיק

---

ג

גאָרנישט (גאָרניט)

גאָרנישניט (גאָרניטניט)

גבורהשאַפט

גוואַלד (געוואַלד)

גוייש (גויאיש)

גויים (גוים)

גזלענען (גזלען)

גייאיק

גיין אינפיניטיוו (מיר, זיי: גייען)

גלויבן סובסטאַנטיוו

גליאיק

גלייבן (גלויבן) ווערב

גלייכבאַרעכטיקט

גלײַכצײַטיק

גנבענען

געבוירן (געבאָרן)

געבוירנטאָג (געבאָרנטאָג)

געבורטסטאָג

געוואוינהײַט

געוואויר (געוואָר)

געוואונטשן

געוואַקסן

געוויינלעך (געוויינטלעך)

געווען (געוועזן)

געטאָן (געטון)

גענדזנפיסלעך

געשוואוירן (געשוואָרן)

געשריען (געשריגן)

גראַדע (גראָד)

גרוי (גראָ)

גרויאינקע (גראָאינקע)

גרוס

גריסן

---

ד

ד′ אמות (דלד אמות)

דאגהנען (דאגהן)

דאַוונען (דאַווענען)

דאַכטן (דוכטן)

דאָלאַר (דאָלער)

דאָנערשטיק

דאָקטער (דאָקטאָר)

ד.ה. = דאָס הייסט

דוגמא (רבים: דזגמאות, דוגמות)

דור

דורותדיק

דורכאויס

דורכן

דורשטיק (דאָרשטיק)

דײַטש (די שפּראַך)

דײַטשיש אַדיעקטיוו = דײַטש (אין אַ דײַטש(יש)ער שטאָט, די דײַטש(יש)ע ליטעראַטור)

דינסטיק

דעמאָלט (דעמלט, יעמאָלט, דאַמאָלס, דאַמאָלסט, דענסטמאָל, דענצמאָל)

דעצ. = דעצעמבער

דערהרגענען

דערווײַל (דערווײַלע)

דערוויילן

דערלויבעניש

דערלייגן

דערמאָנען (דערמאַנען)

דערנענטערן (דערנעענטערן)

דערפאָלג

דערפילן

דערפינדונג

דערציאונג

דערציען

דערשיטערן

דערשײַנען

ד.צ.וו. = דאָס ציטירטע ווערק

ד״ר (דר.)

דרוקפעלער

דרײַסיקסטער = 30טער (30סטער)

דרײַצנטער (דרײַצעטער) = 13טער

דרשענען (דרשען)

---

ה

האַלדז

האַנטשריפט

האַרצווייטיק

האַרצקלעמעניש

האַיאָר (היי⸗יאָר)

הלכהש

העברעאיזם

העברעאיסט

העברעאיש

העראָאיש

---

וו

וואו

וואואַהין

וואוהין

וואויל

וואוילגעלערנט

וואוילטאָג

וואוילטעטיק

וואוילער יונג

וואוינען

וואולקאַן

וואונד

וואונדער

וואונדערלעך

וואונטש

וואונק

וואוקס

וואָסאַמאָל

וואָס פאַראַ (וואָס פאַר אַ)

וואָרענען

וויבאַלד

ווידעראַמאָל

ווייטיק

ווינטשן

וויפל (וויפיל)

וועכנטלעך

וועמענס

ועד הרבנים

---

ז

ז. = זײַט

זאַלבענאַנד

זאַלבעפערט

זאַלבעצווייט

זומערפייגעלע

זונטיק

זז. = זײַטן

זיבעציקסטער = 70טער (70סטער)

זיבעצנטער (זיבעצעמער) = 17טער

זייגערמאַכער

זײַט (זענט)

זײַנען (זענען)

זעאונג

זעכציקסטער = 60טער (60סטער)

זעכצנטער (זעכצעטער) = 16טער

זעלבסטפאַרשטענדלעך

זעלבשטענדיק

זען אינפיניטיוו (מיר, זיי: זעען)

זענט (זײַט)

זענען (זײַנען)

זשאַנער (רבים: זשאַנרען, זשאַנערס)

---

ח

חודשלעך

חסרון (רבים: חסרונות)

חתמענען (התמען)

---

ט

טאָגבוך

טאָלסטאָי

טאָן (טון)

טואונג

טויאיק

טיילמאָל

---

י

יאָ (יע)

יאַנ. = יאַנואַר

יאַרמולקע (יאַרמלקע)

יאָרצײַט

י.ה. = יאָרהונדערט

יונגערמאַן

יונגעלײַט

יחוס

ייד (איד)

יידיש (אידיש)

יידישקײַט (אידישקײַט)

יינגל (אינגל)

יישר כח (ש׳כח)

יסודותדיק

יראת הכבוד

ישוב

---

כּ

כהן

כח (כוח)

כוחות

---

ל

לאַטיין

לאָיאַל

ליטע (ליטא)

לייענען

---

מ

מ׳ (מען, מע)

מאַי

מאַיאיק

מאַכאַרײַקע (מאַכערײַקע)

מאָנטיק (מאָנטאָג)

מדבר

מ.ה.ד. = מיטל⸗הויך⸗דײַטש

מוז⸗זאַך

מח (מוח)

מוחות

מוצאי שבת

מזרח

מזרח יידיש

מיטאַמאָל

מימיק (מיטאָג)

מיטן

מיספאַרשטענדעניש

מלחמה

מנחה

מסחר

מענלעך

מעגלעכקײַט

מענטש

מענטשלעכקײַט

מעסיק

מערב יידיש

מערץ

מצווה

מקור (רבים: מקורות, מקורים)

מר. = מיסטער

מרס. = מיסעס

מ׳שטיינס געזאָגט (מישטיינס געזאָגט)

משפּחה

משפּט

---

נ

נ. = נומער

נאַאיוו

נאָכאַמאָל

נאָוו = נאָוועמבער

נאָך אַלעמען (נאָכאַלעמען)

נאָכאַנאַנד

נאָכמיטיק (נאָכמיטאָג)

נאָענט (נאָנט)

נאָר

נבזה

נ.ה.ד. = ניי⸗הויך⸗דײַטש

נוציק

נוצן (ניצן) ווערב

נוצן (נוץ) סובסטאַנטיוו

נ.י. = ניו⸗יאָרק

נ″י = גרו יאיר

ניט (נישט)

נייטיק (נויטיק)

נײַ⸗יאָר

נײַנציקסטער = 90טער (90סטער)

נײַנצנטער (נײַנצעטער) = 19טער

נײַעס (נײַס)

ניצלעך

נישט (ניט)

ננ. = נומערן

נסתר

נעענטער (נענטער)

---

ס

ס′ (עס, סע)

סואוואַלק

סואווענער

סײַ ווי סײַ

סעפּט. = סעפּטעמבער

---

ע

עלטערבאָבע

עלטערזיידע

עלף

עלפטער = 11טער

עמעצער (אימיצער)

ענטפער

עסייאיסט

עקזיסטירן (עקסיסטירן)

עקזיסטענץ (עקסיסטענץ)

ערב יום⸗סוב

ערנסט

---

פּ

פּארטייאיש

פּויפּסט (פּויפּס)

פּיאָנער

פּלוצעם (פּלוצים)

פּנחס

פּנקס

פּראָזאַאיקער

פּראָפ. = פּראָפעסאָר

פּרואוו

פּרואוואונג

פּרואוון

---

פ

פאָלגנדיק

פאָלקסטימלעך

פאַלש

פאַראַ (פאַר אַ)

פאַראַיאָרן

פאַראיין

פאַראייניקט

פאַראיינוועגס

פאַראַכטאָגן

פאַראַנטוואָרטלעך

פאַראַנטוואָרטלעכקײַט

פאַרדרוס (פאַרדראָס)

פאַרדריסלעך

פאָרהאַנג

פאַרוואונדן

פאַרוואָס

פאָראויס (פאָרויס)

פאָרט

פאַרטאָג

פאַרלוירן (פאַרלאָרן)

פאָרלייענען

פאָרם (רבים: פאָרמען)

פאָרמע (רבים: פאָרמעס, פאָרמען)

פאַרנאַכט

פאַרסכהכלען

פאַרענטפערן זיך

פאַרצײַטנס

פאַרשוואונדן ווערן

פאַרשווינדן

פאָרשטעלן

פאַרשיידענע (פאַרשידענע)

פאָרשלאַג

פאָרשלאָגן

פאָרשן

פאַרשעמט

פגל. = פאַרגלײַך, פאַרגלײַכן

פון דאַנעט (פון דאַנען)

פון וואַנעט (פון וואַנען)

פונדעסטוועגן

פופציקסטער = 50טער (50סטער)

פופצנטער (פופצעטער) = 15טער

פײַנט (פײַנד) סובסטאַנטיוו

פײַנט האָבן

פײַנטשאַפט (פײַנדשאַפט)

פילאָסאָף (פילאָזאָף)

פילאָזאָפיע (פילאָסאָפיע)

פינף

פינפטער = 5טער

פינצטער

פעאיק

פעאיקײַט

פעב. = פעברואַר

פעלז (פעלדז)

פענצטער

פערטער = 4טער

פערציקסטער = 40טער (40סטער)

פערצנטער (פערצעטער) = 14טער

פראַנצייזיש (פראַנצויזיש)

פריאיק

פרײַטיק

פרײַנט „קרוב“

פרײַנד (פרײַנט) „חבר“

פרײַנטשאַפט (פרײַנדשאַפט) „חברשאַפט“

פרײַנטלעך (פרײַנדלעך)

פריער

---

צ

צ.ב. = צום בײַשפּיל

צואוואַקסן

צואוואוקס

צו גאַסט

צוואַנציק

צוואַנציקסטער = 20טער (20סטער)

צווישן

צוועלף

צוועלפטער = 12טער

צוים (צאַם)

צוניץ קומען

צוערשט

צופאַל

צופיל

צוציאיק

צוציענדיק

צורו

צוריק

צוריקגערעדט

צוריקגעשמועסט

צוריקוועגס

צורעכטמאַכן

צושטאַנד

צענדליק

צפון יידיש

---

ק

קאָפּדרייעניש

קאָפּווייטיק

קוים (קאַם)

קולטור אָוונט (קולטור⸗אָוונט)

קולטור געשיכטע (קולטור⸗געשיכטע)

קולטור פאַרבאַנד (קולטור⸗פאַרבאַנד)

קולטור קאָנגרעס (קולטור⸗קאָנגרעס)

קומעדיק (קומענדיק)

קײַלעכדיק (קיילעכיק)

קיינמאָל

קינדערגאָרטן

קלײַבן

קנאה

קעגנאיבער

קעניג (קיניג)

קענען (קאָנען)

קרובהשאַפט

---

ר

ראָל (ראָלע)

ראַנדעוואו

רואינירן

רואיק

רייכערן (רויכערן)

רײַזע

רעד. = רעדאַקטאָר, רעדאַקטאָרן, רעדאַגירט

רעדן (ריידן)

רעפאָרם

---

ש

שאַנדע (שאַנד)

שבת צו נאַכט (שבתע⸗נאַכט)

שול

שטאַנדפּונקט

שטאָק

שטייאיק

שייכותדיק

שיק⸗יינגל

שנייאיק

שעה (רבים: שעהן)

שעפערישקײַט

שקיעהדיק

שרײַבמאַשינקע

---

שׂ

שמחה

שנאה

שריפה

---

תּ

תהלים (תהילים)

תמעוואַטע

תשעה⸗באב

---

◊

Digitized by Andrey Rozenberg

---

---

by Dovid Katz                                            Index in English

• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• דאָנערשטיק, זעכצן טעג אין סיוון תשפ″ה \ דעם 12טן יוני 2025

Edit

---

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 32

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

---

◊

די וואַלן אין אַ (קאָוונער?) שול פאַר די אַמטן פון: „געלערנטער“, „גבאי“, און „גזבר“

(מאָנטיק כ″ו אייר ת″ש \ דעם 3טן יולי 1940)

◊

◊

  דאָס איז אַ וואַל⸗צעטל (14 אויף 17.5 צמ די גרייס) אויף אויסצוקלײַבן דעמאָקראַטיש די יחידים אויף צו פאַרנעמען אָטאָ די דרײַ פּאָזיציעס: (א) „געלערנטער“, (ב) „גבאי“, און (ג) „גזבר“ (קאַסירער, פינאַנץ⸗דירעקטאָר) אין אַ שול (בײַ ליטוואַקעס ע″פּ רוב: קלויז) אין דער אומאָפּהענגיקער צווישנמלחמהדיקער ליטע. דאָס איז געווען מאָנטיק, זעקס⸗און⸗צוואַנציק טעג אין אייר ת″ש (דעם דריטן יוני 1940), דאָס הייסט קורץ פאַר דער געצוואונגענער סאָוויעטיזאַציע פון זומער 1940 און אַ קאַפּ מער ווי אַ יאָר פאַרן אָנהייב פון חורבן ליטע דעם 23טן יוני 1941.

  אַלצדינג ווערט געגעבן אויף יידיש צי העברעאיש א ו ן אויף ליטוויש, אפשר אַ סימן אַז דאָס איז געווען אַ גרעסערע שול, אפשר אין קאָוונע גופא? גאָר טשיקאַווע איז דער אַמט וואָס רופט זיך דאָ „געלערנטער“, אַ סברא ענלעך אויף דעם וואָס האָט זיך דור דורות אָנגערופן „אַ חָבר“ (מיט אַ קמץ). צריך עיון.

  מן הסתם וועלן ספּעציאַליסטן דערקענען אַוועמען⸗ניט⸗איז פון די קאַנדידאַטן, צי די אויסגעשטריכענע (דורכגעפאַלענע) — בערל דאָנסקי, שלמה וואָלפּערט, נחום שטערן, הירש קרעמער, דובער וואַרשאַווסקי;  צי די דערגאַנגענע (דערפאָלגעדיקע) — אפרים דאָנסקי, יעקב ראַבינאָוויץ, און שמעון ראַבינאָוויץ. טשיקאַווע זײַנען אויך פאַרשיידענע פּרטים פון די ליטווישע פאָרמעס פון די נעמען פון אָטאָ די יחידים. 

  צי האָט זיך אַווער פון זיי זיך אויסגעראַטעוועט פון אָנקומענדיקן חורבן ליטא?

 

---

---

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 31

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

---

◊

פּלאַקאַט פון ליטווישן מלוכהשן טעאַטער אויף דרײַ שפּראַכן (ליטוויש, רוסיש, יידיש) רעקלאַמירנדיק די קאָוונער פאָרשטעלונג פון אַ פאַרס פון דראַמאַטורג ניקאָלאַי דמיטריעוויטש פּאַוולאָוו

(דעם 25טן מאַי 1925)

◊

  דאָס איז אַ וואַל⸗צעטל פון די וואַלן בײַ אַ שול (\קלויז \בית מדרש) אין ליטע\ דאַטירט כ″ו אייר ת″ש \ דעם 3טן יולי 1940, 

 

---

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 31

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

---

◊

פּלאַקאַט פון ליטווישן מלוכהשן טעאַטער אויף דרײַ שפּראַכן (ליטוויש, רוסיש, יידיש) רעקלאַמירנדיק די קאָוונער פאָרשטעלונג פון אַ פאַרס פון דראַמאַטורג ניקאָלאַי דמיטריעוויטש פּאַוולאָוו

(דעם 25טן מאַי 1925)

◊

  דאָס איז אַ גרויס⸗פאָרמאַטעדיקער פּלאַקאַט (אַן ערך 70 אויף 100 צמ), וואָס רעקלאַמירט מיט קידוש לבנה אותיות די פאָרשטעלונג בײַם ליטווישן מלוכהשן טעאַטער אין קאָוונע פונעם קאָמעדיע⸗פאַרס אין פיר אַקטן, „אויפן שוועל פון גרויסע געשעענישן“ פונעם דראַמאַטורג ניקאָלאַי דמיטריעוויטש פּאַוולאָוו (1803 — 1864). אינעם הויפּט⸗טעקסט אויף ליטוויש אויבנאָן ווערט אַנאָנסירט אַז די פאָרשטעלונג וועט זײַן אויף רוסיש. אונטערן ליטווישן טעקסט גייען די טעקסטן (פון רעכטס) אויף יידיש און (פון לינקס) אויף רוסיש.

 די ברייטהאַרציקײַט בײַם געבן דעם אַנאָנס אין דער מלוכה⸗שפּראַך ווי אויך אויף צוויי וויכטיקע מיעוט⸗לשונות, און בכלל אין דערלאַנגען דעם עולם אַ פאָרשטעלונג אויף איינער פון אָט די מיעוט⸗שפּראַכן, איז כאַראַקטעריסטיש פאַרן גײַסט פון דער אומאָפּהענגיקער ליטווישער רעפּובליק (בײַ יידן אומפאָרמעל: „די קאָוונער ליטע“) אין די מיטן צוואַנציקער יאָרן.

  אין אַלע דרײַ שפּראַכן ווערט געמאָלדן, אַז די גאַנצע הכנסה פונעם ספּעקטאַקל וועט גיין לטובת דער געזעלשאַפט „גיכע הילף“.

  די פאָרשטעלונג איז אויפגעפירט געוואָרן פּינקטלעך מיט הונדערט יאָר צוריק — דעם 25טן מאַי 1925.

  אויסשניט פון בלויז דעם יידישן טעקסט: 

---

---

---

OPINION | LEGACY OF 23 JUNE 1941 | 2011 ATTEMPTS TO SANITIZE THE LAF  |  LAF’S INTENTIONS IN WRITING | ŠKIRPA’S PLANS | COLLABORATORS GLORIFIED | LITHUANIAN JEWISH AFFAIRS | CHRISTIAN-JEWISH RELATIONS

◊

OPINION

◊

The eminent Harvard and Univ. of Chicago educated American-Lithuanian professor and public affairs analyst, Kęstutis Girnius, tried a decade and a half ago to mobilize support for a far-right inspired dry-clean of the “Lithuanian Activist Front” (LAF, Lietuvių aktyvistų frontas, “white armbanders”) which was the 1941 organization that did not shoot a rabbit when the Soviets were in power (1940-1941) but began to murder thousands of innocent Jewish neighbors the moment the Soviet army started its panicked flight eastward, and there was no authority to stop them. Hitler’s local henchmen declared an “independence” that included the oath of loyalty to Adolf Hitler, the commitment to rid Lithuania of all its Jews, and the unleashing of barbaric murder before the Germans even arrived or set up their control. Any true friend of Lithuania will understand that this is the kind of pro-fascist revisionism that beautiful, modern, tolerant, democratic Lithuania needs like a hole in the head.

Girnius’s gushing public announcement of the new initiative to whitewash the LAF was announced in an article in Delfi.lt this week, heralding the formation of a group of Conservative (Homeland Union party) members of parliament who are forming a “collegium” for this  task. If that’s correct, it would, in one fell swoop, undermine the magnificent contributions of so many great truth-telling Lithuanian ethicists of the past three and a half decades, including Vytenis Povilas Andriukaitis, Evaldas Balčiūnas, Saulius Beržinis, Aleksandras Bosas, Valentinas Brandišauskas, Algirdas Brazauskas, Leonidas Donskis, Silvia Foti, Andrius Kulikauskas, Liudas Truska, Rūta Vanagaitė, Nida Vasiliauskaitė, Tomas Venclova, Linas Vildžiūnas, and numerous others.

Continue reading

---

---

OPINION | YIDDISH AFFAIRS | LITVAK ISSUES | MUSEUMS

◊

by Dovid Katz

 

◊

From the days of its majestic late 1980s independence struggle onward, Lithuanian state policy has for forty years now had the literally “one in the world” grace of centering the Yiddish language in the Jewish culture component of its remembrance and city signage policies and vision. The city once known as a symbolic capital of Yiddish language and scholarship would preserve the memory of that heritage with national and municipal pride. Plaques on the former addresses of master scholars Zalmen Reyzen and Max Weinreich, of poets Meyshe Kulbak and Avrom Sutzkever all have prominent Yiddish text. Vilna Ghetto signage has Yiddish. Yiddish is one of the four languages adorning the Tsemakh Shabad sculpture by the late Romas Kvintas.

Continue reading

---

---

by Dovid Katz                                            Index in English

• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• מיטוואָך, פופצן טעג אין סיוון תשפ″ה \ דעם 11טן יוני 2025

---

---

by Dovid Katz                                            Index in English

---

◊

• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• זונטיק, נײַנצן טעג אין טבת תשפ″ה \ דעם נײַנצעטן יאַנואַר 2025

---

---

by Dovid Katz                                            Index in English

---

◊

• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• דינסטיק, פערצן טעג אין טבת תשפ″ה \ דעם פערצעטן יאַנואַר 2025

---

◊

---

49 publications in Yiddish scholarship, stylistics, and literature coming out of 1990s Oxford

◊

ENGLISH BONUSES: Vols. 1 and 2 of the Winter Studies in Yiddish series: Origins of the Yiddish Language (1987) and Dialects of the Yiddish Language (1988); 1980s OCPHS (/OCHJS) annual reports; 1980s Stencl lectures; first edition of Dovid Katz’s Grammar of the Yiddish Language.

◊

(IN PROGRESS. UPDATED: 17 JULY 2025; ADDITIONAL LINKS & CORRECTIONS GRATEFULLY ACCEPTED.)

ACKNOWLEDGMENT: WITH THANKS TO DAN RABINOWITZ & MENACHEM BUTLER FOR INSPIRING THESE SCANNINGS AND UPLOADS.

See also:

Keepsakes of Yiddish at Oxford (1978-1996)

---

◊

◊

Oxford Yiddish (Oksforder Yidish)

Collective volumes for academic studies in Yiddish linguistics, literary history and folklore

(vols. 1-3, 1990–1995)

Volume 1 (Harwood Academic Publishers & Oxford Centre for Postgraduate Hebrew Studies, 1990, 401 + xi pp). English title and contents pp. Invitation to London book launch.

Volume 2 (Harwood Academic Publishers & Oxford Centre for Postgraduate Hebrew Studies, 1991, 313 + xi pp). English title and contents pp.

Volume 3 (Oksforder Yidish Press & Oxford Centre for Hebrew and Jewish Studies; 2nd print: Oksforder Yidish Press & Oxford Institute for Yiddish Studies, 1995, 984 columns folio + xvi pp). English title and contents pp.

Continue reading

---

---

IN GEVEB WATCH  |  OPINION  |  YIDDISH AFFAIRS

◊

VILNIUS—Today’s comprehensive and much-researched article on Saul N. Zarrit’s tenure situation in the Harvard Crimson fails to make any mention of his alleged instrumentalization (or, in more common parlance, “use as Harvard hit man”) by a retired grandee of the field — himself a sibling of the previous long-time, and illustrious, Harvard professor of Yiddish — in the editing (and providing of apparent “Big H legitimacy”) of the online publication “In Geveb” which, it is alleged, pursues the retired grandee’s vendettas against Yiddish scholars who do not meet with his liking.

After years of silence, this journal began to track the disturbing pattern in the section In Geveb Watch. Beyond possible abuse for selective bashing of scholars, there have been questions about alleged distortion (failure to even mention existence of the “other side of the story”) of the late 20th century history of Yiddish Studies at Oxford University. In the spirit of constructive response, this journal has constructed an in-progress online library of full scan-ins (gratis) of both the academic and literary publishing output, in the Yiddish language, of the Oxford Program in Yiddish. Work is underway on a parallel page providing publications in English, starting with Origins of the Yiddish Language and Dialects of the Yiddish Language.

---

---

OPINION | LITVAK AFFAIRS | ANTISEMITISM | VILNIUS | CHRISTIAN-JEWISH RELATIONS

◊

by Dovid Katz

VILNIUS—For centuries, missionaries have cunningly preyed on small, weak, fractured and vulnerable Jewish communities, cleverly roping in widely known and respected figures to lend a veneer of academic or intellectual legitimacy. At issue is whether the majority Christian culture is prepared to accept as equals a minority whose theology differs, without campaigns to “recruit souls” which implies the worst about the faith and people whose souls need to be “saved.” Indeed, the necessary conclusion about the inherent evil (in the case at hand historically including the charge of deicide) of the unconverted played its role in the mindset that was among the conceptual prerequisites for the Holocaust. Around 96% of Lithuania’s Jewish citizens were massacred. Some local priests risked everything to hide and rescue a Jewish neighbor. Others gave pep talks to the local shooters ensuring them that they were firing at the Devil himself. The issue is one that calls for humility, intercultural respect, and human sensitivity.

Continue reading

---

[LAST UPDATE: 9 AUG. 2024]

---

OPINION | YIDDISH | GREEN HOUSE | LAST JEWISH PARTISAN FORT

◊

Those of the founders of the Vilnius Summer Program in Yiddish, twenty-six years ago, in July 1998, who are still around and active will today wish to extend the heartiest of welcomes and the best of wishes and godspeed to all the participants of this summer’s mini-revival (two weeks rather than four, no university credit options, but with every perspective of equaling and surpassing the original conception in the years ahead). The new course has issued its program of studies (see the 1998 program for some perspective). The instructors are the well known Yiddish teachers Alec Eliezer Burko, Dov-Ber Boris Kerler, Yuri Vedenyapin, and Anna Verschik (Dr. Burko is a native of the United States, the others were all born and raised in the Soviet Yiddish environment). All were at one time or another students of the original course’s founder, underlying the venerable Vilna tradition of chains of learning over the years. In the case of revived Yiddish studies in Vilnius, an early catalyst was the Oxford-Vilnius agreement of 1991 that enabled Lithuanian students to study Yiddish and Judaic studies at Oxford University from 1991 onwards.

Continue reading

---

---

OPINION | MUSEUMS | ARTS | LITVAK AFFAIRS

◊

 

◊

by Dovid Katz

The creators of Vilnius’s new Museum of Culture and Identity of Lithuanian Jews (MCILJ or for short — “Litvak Culture Museum”), which opened its doors last January, have rapidly earned their place of honor in the 700 or so years of Lithuanian Jewish history. They have achieved a notable advance in encapsulating — in broad outline — the scope, the breadth, and many of the contours of internal diversity of one of the world’s more intriguing and complex stateless cultures, right in the city that had for centuries been its symbolic capital. That heritage is part of the larger Ashkenazic heritage that is itself often undercredited and understudied internationally, particularly among modern Jews themselves, for whom the twin pillars of modern Israel and of modern forms of religion occasionally leave no room for the civilization of their own forebears. That it was largely annihilated in its homelands during the Holocaust makes such a task more daunting still.

Continue reading

---

---

by Dovid Katz                                            Index in English

---

• ◊
• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• זונטיק, זיבעצן טעג אין סיוון תשפ″ד \ דעם דרײַ⸗און⸗צוואַנציקסטן יוני 2024

---

by Dovid Katz                                            Index in English

---

• ◊
• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• זונטיק, זיבעצן טעג אין סיוון תשפ″ד \ דעם 23טן יוני 2024

---

---

OPINION | COLLABORATORS GLORIFIED | KAZYS ŠKIRPA | GENOCIDE CENTER IN VILNIUS | GENOCIDE MUSEUM | SHRINES TO HOLOCAUST COLLABORATORS IN VILNIUS  |  VILNIUS

◊

◊

by Dovid Katz

VILNIUS—A crowd of ultranationalist glorifiers of Hitler’s invasion of Lithuania in June 1941 today affixed a handsome new plaque (with bas relief) on the corner of Vilnius’s central boulevard, glorifying Kazys Škirpa, who wrote pamphlets, in Berlin, calling for the elimination of Jews from Lithuania. His writings and radio broadcasts help incite the onset of the Lithuanian Holocaust on 23 June 1941, when his followers began butchering Jewish neighbors in Kaunas, and across Lithuania, before the Germans even arrived.

Continue reading

---

---

by Dovid Katz                                            Index in English

---

• ◊
• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• מיטוואָך, אַכט⸗און⸗צוואַנציק טעג אין אייר תשפ″ד \ דעם פינפטן יוני 2024

---