with Dovid Katz (1970s and 1980s)

PAGE INITIATED JANUARY 2024

---

◊

Contents:

Hartog Beem

Jechiel Bin-Nun (Fischer)

Solomon A. Birnbaum

Florence Guggenheim

◊

Hartog Beem

1892—1987

———

HB (Hilversum) to DK (Brooklyn) (30 Dec 1977)

HB (Hilversum) to DK (Brooklyn) (9 Feb. 1978)

HB (Haifa) to DK (London) (15 June 1978)

HB (Hilversum) to DK (Brooklyn) (24 Aug. 1978)

HB (Hilversum) to DK (Brooklyn) (2 Sept. 1978)

HB (The Hague) to DK (London) (28 March 1979)

DK (London) to HB (The Hague) (3 May 1979)

HB (The Hague) to DK (London) (30 Aug. 1979)

HB (Haifa) to DK (London) (14 Sept. 1979)

HB (Haifa) to Menke Katz (Brooklyn) (27 Sept 1979)

DK (London) to HB (Haifa) (4 Oct. 1979)

HB (Haifa) to DK (London) (7 Nov. 1979)

DK (London) to HB (The Hague) (17 Dec 1979)

HB (The Hague) to DK (London) (6 May 1980)

DK (London) to HB (The Hague) (9 June 1980)

HB (The Hague) to DK (London) (7 Sept. 1980)

DK (London) to HB (The Hague) (1 Jan. 1981)

HB (The Hague) to DK (London) (12 Jan. 1981)

DK (London) to HB (The Hague) (22 Feb. 1981)

HB (The Hague) to DK (London) (25 Feb. 1981)

DK (London) to HB (The Hague) (1 March 1981)

HB (The Hague) to DK (London) (26 March 1981)

HB (The Hague) to DK (London) (31 March 1981)

DK (London) to HB (The Hague) (22 April 1981)

HB (The Hague) to DK (London) (10 May 1981)

HB (The Hague) to DK (London) (25 May 1981)

DK (Oxford) to HB (The Hague) (26 June 1981)

DK (Oxford) to HB (The Hague) 7 March 1982)

From our working papers over the years: HB’s replies to DK’s lists of queries

Joel Cahen (Amsterdam) to DP and DK (Oxford) (1 Dec. 1987) [telegram on Beem’s death]

❊

Dov Noy’s appreciation of Hartog Beem’s contributions (1984)

Obituary by Marion Aptroot in Oksforder Yidish I (1990)

Dovid Katz’s paper on Netherlandic Yiddish vocalism (based largely on Beem’s work; 1978)

DK’s personal notes and memoir (2024)

◊

Jechiel Bin-Nun

(Jechiel Fischer; Yekhiel Fisher)

1911—1983

———

Three of the papers he sent after the war to Yivo in New York for publication:

The e Sounds in Yiddish

The a Sounds in Yiddish

Phonetic Transcriptional Systems

———

JBN to DK (5 Feb. 1978)

JBN to DK (8 May 1978)

JBN to DK (31 August 1978)

DK to JBN (11 Feb. 1979)

JBN to DK (12 March 1979)

DK to JBN (11 May 1979)

JBN to DK (10 July 1979)

DK to JBN (1 Jan. 1981)

JBN to DK (20 Jan. 1981)

❊

DK’s personal notes and memoir

◊

Solomon A. Birnbaum

(Salomo Birnbaum; Shloyme Birnboym)

1891—1989

———

SAB to DK (twelve letters, 1979-1986) [from: Oxford Yiddish III (1995), pp. 937-962]

❊

DK to SAB [unsent] (1976)

SAB’s MS on Soviet Yiddish submitted to Soviet Jewish Affairs

DK replies to SJA editor L. Hirszowicz on queries on MS (15 February 1977)

JRUL to DK (4 April 1979)

DK to SAB (14 Aug. 1979)

SAB to DK (18 Sept. 1979)

DK to SAB (10 Oct. 1979)

SAB to DK (5. Nov. 1979)

DK to SAB (12 Dec. 1979)

DK to SAB (28 Dec. 1979)

SAB to DK (31 Jan. 1980)

DK to SAB (20 April 1980)

DK to SAB (24 April 1980)

SAB to DK (25 July 1980)

DK to SAB (17 Aug. 1980)

DK to SAB (1 Jan. 1981)

SAB to DK (12 July 1981)

DK to SAB (8 Aug. 1981)

Notice of SAB’s 90th birthday (Toronto, 13 Dec. 1981)

DK to SAB (Dec. 1981 [telegram])

DK to SAB (24 Dec. 1981)

SAB to DK (23 May 1982)

SAB to Hugh Denman (20 July 1982)

SAB’s list of writings sent to DK (1983)

DK to SAB (3 March 1984)

DK to SAB (18 Jan. 1985)

SAB to DK (28 April 1985)

DK to SAB (9 May 1985)

DK to SAB (7 Oct. 1985)

SAB to DK (15 Oct. 1985)

DK to SAB (27 Oct. 1985)

DK to SAB (1 Nov. 1985)

SAB’s paper ‘Old Yiddish Manuscripts’ for the Winter Symposium (Autumn 1985)

SAB to DK (20 Nov. 1985)

DK to SAB (29 Nov. 1985)

SAB to DK (10 Dec. 1985)

SAB’s text for telegram to first Oxford Winter Symposium on Yiddish (Dec. 1985)

DK/CH/DBK to SAB (23 Dec. 1985)

SAB to DK (26 Jan. 1986)

SAB to DK (26 Feb. 1986)

DK to SAB (3 April 1986)

SAB to DK (8 June 1986)

SAB to DK (12 Feb. 1987)

DK to SAB (10 April 1987)

DK/DBK to SAB (11 Dec. 1987 [telegram])

YL Arbeitman to SAB (6 June 1988)

Oxford Program in Yiddish papers (in the Birnbaum papers)

❊

Obituary by Dovid Katz in Oksforder Yidish II (1991)

New York Times obituary for SAB (4 Jan. 1990)

DK’s notes and short memoir on the letters

Note: Letters from SAB are from DK’s archive. DK’s letters in SAB’s archive were kindly photocopied and sent in 1999 by his son Dr. David Birnbaum of Toronto, with thanks to Vivian Felsen for enabling the introductions that resulted in assembling the above archive.

◊

Florence Guggenheim

(Florence Guggenheim-Grünberg)

1898—1989

———

FG to DK (4 Oct. 1979)

DK to FG (16 Dec. 1979)

FG to DK (30 Dec. 1979)

DK to FG (25 Feb. 1980)

DK to FG (20 April 1980)

DK to FG (30 April 1980)

DK to FG (16 June 1980)

RW to DK (17 Aug. 1980)

DK to RW (4 Sept. 1980)

RW to DK (17 Sept. 1980)

DK to FG (1 Jan. 1981)

FG to DK (21 Jan. 1981)

DK to FG (1 March 1981)

DK to FG (17 Jan. 1985)

❊

Obituary by Johannes Brosi in Oksforder Yidish I (1990)

DK’s notes

 

 

 

 

---

---

OPINION | DOCUMENTS | 2023 “WORKING GROUP” ON VILNA CEMETERY | OLD VILNA JEWISH CEMETERY AT PIRAMÓNT | OPPOSITION TO CONVENTION CENTER | THE “CPJCE” LONDON GRAVE TRADERS | CEMETERIES & MASS GRAVES | LITHUANIAN JEWISH COMMUNITY AFFAIRS | HUMAN RIGHTS

◊

by Dovid Katz

This week’s release of the official minutes, in Lithuanian and in English, of the 26 October 2023 meeting of the current international “Working Group” (list of members) established to advise on the future of the Old Vilna Jewish Cemetery at Piramónt (in the Shnípishok district, today’s Šnipiškės) contain some passages, in the view of this journal, worthy of George Orwell. Here are some samples from the official English language text (the entirety of which appears below, and is available in PDF format). Each quote in bold text is followed by some commentary.

“The objective is to honour and commemorate the centuries-long history of Lithuanian Jews and the Šnipiškės cemetery.”

Continue reading

---

October — December 2023

◊

---

אונדזער קורס⸗בלאַט

◊

אויסשניט פון דער הילע פון „יידיש לאָנדאָן“ נ. 1 (פרילינג 1938), רעדאַגירט פון י.א. ליסקי, נ.מ. סידאָ, אַ.נ.שטענצל

---

◊

דורכן זום דאָנערשטיק 3:30—5 נאָכמיטיק לויטן ניו⸗יאָרקער זייגער: 12, 19 און 26 אָקטאָבער; 2, 9, 16, 30 נאָוועמבער; 7, 14 און 21 דעצעמבער 2023

די באַשרײַבונג פונעם קורס: בײַם אַרבעטער רינג; בײַם אינסטרוקטאָר

קאָנטאַקטן: קאָאָרדינאַטאָר פונעם קורס: סאַבינאַ ברוקנער; אינסטרוקטאָר: דוד קאַץ; קאָאָרדינאַטאָר פון דער פּראָגראַם: ברוך בלום; דער דירעקטאָר פון דער פּראָגראַם: קאָליאַ באָראָדולין

ווערטערביכער וואָס קומען צו הילף בײַם לייענען די יידישע ליטעראטור

אָנטיילנעמער זײַנען פאַרבעטן באַזוכן דעם אינסטרוקטאָרס וועבזײַטל; אויך דעם ענגליש⸗יידישן ווילנער ווערטערבוך (פּאַמעלינקערהייט אין גאַנג פון דער אַרבעט), און געבן צו וויסן וועגן ווערטער וואָס פעלן נאָך, טעותן וכדומה; אַ יישר⸗כח אַפריער!

◊

---

די טעקסטן צום קורס

COURSE READINGS

A few words in English to participants: Classes are conducted entirely in Yiddish. In the context of our non-credit course, the instructor invites participants to read as much as possible beforehand with a dictionary, when possible, but cannot require or demand this. We all do the best we can in the context of our program which is designed to accommodate a wide diversity of levels, time limitations, and differing personal aspirations for the course. Where possible, NYBC links (for free access to the entire volumes from which our excerpts derive) are added (below) for those who wish to read more of the work of these London authors. This is followed below by a selection of academic and also more popular historic works that themselves contain many more references for a variety of research interests. Note also a listing of some resources on Esther Kreitman’s biography and the available translations in English for those interested. But this Yiddish-in-Yiddish reading course is sharply focused on enabling participants to enjoy, in the reading circle tradition, a close, in-depth and culturally literate reading of texts as well as, in this course, a diversity of original literary texts set in (or related to) London, thereby becoming acquainted first hand with the work of some of its leading authors, and hopefully inspiring those interested to go on to do great things in the field in the years to come. And, in any case, to enhance everyone’s skills, confidence and ease for reading Yiddish literature in the original.  — DK 

◊

א.נ. שטענצל: „אונדזער יידיש שאַפן אין ענגלאַנד“ (אינעם „יובל⸗אַלמאַנאַך“, לאָנדאָן ווײַטשעפּל 1956)  (פּראָפ. ז.ש. פּראַווערס שטענצל⸗לעקציע; פונעם לערערס יוגנט⸗זכרונות; צום צענטן יאָרצײַט)

שלום⸗עליכם: „לאָנדאָן, פאַרוואָס ברענסטו ניט?“  [NYBC]

מאָריס ווינטשעווסקי: „דרײַ שוועסטער“  [NYBC]

מאָריס ווינטשעווסקי: לידער (פון באַנד II פון קלמן מרמרס אויסגאַבע)  [NYBC] (פּראָפ. ביל פישמאַנס לעקציע צו ווינטשעווסקיס 128טן געבאָרנטאָג און צום הונדערטסטן יובל פונעם „פּוילישן יידל“)

יעקב⸗מאיר זאַלקינד: הקדמות צו זײַנע „יידישע גמרות“ ברכות און פּאה  [NYBC] (צו דער ביאָגראַפיע: אויף יידיש; אויף ענגליש)

אסתר קרייטמאַן: דערציילונג „צו שפּעט“ (פון איר בוך „יחוס“)  [NYBC] (ביאָגראַפיעס; איבערזעצונגען אויף ענגליש)

קייטי בראַון: „אַלץ אין איינעם“ (אויסצוגן)  [NYBC]

י.א. ליסקי: מלאכה בזויה [NYBC] (ביאָגראַפיע; פון לערערס יוגנט⸗זכרונות)

י. א. ליסקי: „פּראָדוקטיוויזאַציע“ (אויסצוגן)  [NYBC]

א. מ. קײַזער: „בײַ אונדז אין ווײַטשעפּל“ (אויסצוגן)  [NYBC]

יוסף הילל לעווי: „ווײַטשעפּל“ (ליד)

שמואל ווהייט: עטלעכע לידער פון „פּאַמאָכעט דער כעלעמער פּאָעט“  [NYBC]

פון א.נ. שטענצלס „ווײַטשעפּל שטעטל דבריטן“  [NYBC]

---

◊

צוגאָב⸗מאַטעריאַלן

◊

אויפן אינטערנעט (בחינמדיק):

וועגן שרײַבער ביז מיטן 1920ער יאָרן (לויטן מחברס נאָמען): אין זלמן רייזענס לעקסיקאָן  —  IV  ,III  ,II  ,I

וועגן יידישע שרײַבער (לויטן נאָמען פון מחבר): אין דער ענגלישער אינטערנעטישער אַדאַפּטאַציע פון נײַעם לעקסיקאָן 

Leonard Prager: A Bibliography of Yiddish Periodicals in Great Britain (1867–1967)

S.S. Prawer: Stencl of Whitechapel

William J. Fishman: Morris Winchevsky and his London Yiddish Newspaper

Nicole Jarasse (Le Foll): A Sociolinguistic Study of Yiddish in London

Vivienne Lachs: Yiddish Poetry and Popular Song of London (1884-1914)

Bruce Mitchell: London’s “Haredi” Periodicals in Yiddish

Bruce Mitchell: Yiddish among Britain’s Ultra-Orthodox Jews since 1945

William Marshall Pimlott: Yiddish in Britain. Immigration, Culture and Politics (1896-1910)

Anna Elena Torres: The Anarchist Sage/Der Goen Anarkhist: Rabbi Yankev-Meir Zalkind and Religious Genealogies of Anarchism [as PDF]

 Dovid Katz: Odds and ends over the years. Recordings on Youtube

אויף יידיש: ייוואָ בלעטער 43: שטודיעס צו דער געשיכטע פון יידן אין ענגלאַנד (נ.י. 1966)

❊

◊

פאַרעפנטלעכטע ביכער (אָפּקלײַב):

Leonard Prager: Yiddish Culture in Britain. A Guide (Peter Lang: Frankfurt am Main 1990)

וועגן שרײַבער (לויטן מחברס נאָמען): אין די אַכט בענד פון „נײַעם לעקסיקאָן“ (ניו⸗יאָרקער יידישער קולטור⸗קאָנגרעס, 1956–1981) פּלוס בערל כהנס מילואים⸗באַנד (נ.י. 1986)

William J. Fishman: East End Jewish Radicals 1875-1914 (Duckworth 1975)

Josef Fraenkel: The Jewish Press in Great Britain 1823-1963 (British Section of the World Jewish Congress 1963)

Lloyd P. Gartner: The Jewish Immigrant in England 1870-1914 (Wayne State University Press 1960)

Vivi Lachs: Whitechapel Noise: Jewish Immigrant Life in Yiddish Song and Verse, London 1884-1914 (Wayne State University Press 2018)

Vivi Lachs: London Yiddishtown. East End Jewish Life in Yiddish Sketch and Story, 1930–1950 (Wayne State University Press 2021)

Joseph Leftwich, Great Yiddish Writers of the Twentieth Century. Selected and translated by Joseph Leftwich (Jason Aronson 1969); see selections from Leo Kenig, Jacob Maitlis, Rudolf Rocker, Aaron Steinberg

Joseph Leftwich, An Anthology of Modern Yiddish Literature (Mouton 1974); see selections from A.N. Stenzel (Stencl)

Dov Noy & Issachar Ben-Ami (eds.), Studies in the Cultural Life of the Jews in England (Magnes 1975); see esp. in English section: Leonard Prager, “The Beginnings of Yiddish Fiction in England”; in Yiddish section: Julian Gold, “Harendorf’s ‘King of Lampedusa'”; Morris Goldwasser, “Termini Techniki in Y.M. Zalkind’s Yiddish Translation of the Talmud”; Jacob Maitlis, “The YIVO Activities in London: Reminiscences from the 1930s”: Chone Shmeruk, “Three Yiddish Street Songs from London”

_______

◊

אסתר קרייטמאַן: צו דער ביאָגראַפיע

Maurice Carr, The Forgotten Singer: The Exiled Sister of I. J. and Isaac Bashevis Singer (White Goat Press 2023)

Michael Boyden, “The Other ‘Other Singer’: Linguistic Alterity in Esther Kreitman’s Transit Fiction” in Prooftexts 31.1-2: 95-117 (2011)

Rita Calabrese, “La voce di Yentl: Esther Kreitman” in La Rassegna Mensile di Israel 71.2-3: 93-112 (2005)

Dafna Clifford, “From Diamond Cutters to Dog Races: Antwerp and London in the Work of Esther Kreitman” in Prooftexts 23.3: 320-337 (2003).

Janet Hadda, Isaac Bashevis Singer: A Life (University of Wisconsin Press 2003) [relevant sections]

Anita Norich, “The Family Singer and the Autobiographical Imagination” in Prooftexts 10.1: 91-107 (1990)

Alicia Ramos González, “Diagnostics of a Writer: ‘The Case of Fraylin Esther S.’” in Mosaic 39.1: 131-146 (2006)

❊

אסתר קרייטמאַן: איבערזעצונגען

Maurice Carr (trans.), Ilan Stavans (intro.), Anita Norich (afterword), Deborah. By Esther Singer Kreitman (David Paul 2004)

Maurice Carr (trans.), The Dance of the Demons. By Esther Singer Kreitman (The Feminist Press 2009)

Dorothee Van Tendeloo (trans.), Blitz and Other Stories. By Esther Kreitman (David Paul 2004)

Heather Valencia (trans.), Diamonds. By Esther Kreitman (David Paul 2010)

◊

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

---

OPINION | HUMAN RIGHTS | CHRISTIAN-JEWISH ISSUES | CEMETERIES & MASS GRAVES | OLD VILNA JEWISH CEMETERY AT PIRAMÓNT | OPPOSITION TO CONVENTION CENTER

◊

◊

by Dovid Katz

◊

On the 4th of May this year, Defending History published the official document issued by the Office of the Prime Minister of Lithuania announcing the members appointed to the latest commission (“Working Group”) on the fate of the Old Vilna Jewish Cemetery at Piramónt (in the historic Shnípishok district, today’s Šnipiškės district of modern Vilnius). In the accompanying Opinion piece, the DH community expressed the view that “Never before has a state commission been empaneled on such a ‘Water is wet’ question. Of course the capital’s last Soviet eyesore (and symbol of brutal foreign domination) should be demolished and the 500 year old Vilna Jewish Cemetery restored. […] The argument that it can’t be touched because its preservation status is sacred and immutable to the end of time is an insult to modern democratic Lithuania and all who hold her dear.”

Continue reading

---

[UPDATES TO 3 OCT. 2023]

---

OPINION | IT PAYS TO DEFEND HISTORY | YAD VASHEM AND LITHUANIA | ISRAEL SECTION | ISRAEL DEBATE CHRONICLE

◊

by Dovid Katz

◊

The modest but resolute Defending History community, in Vilnius and internationally, in unanimity today expressed heartfelt congratulations to Yad Vashem director Dani Dayan who broke dramatically, and publicly, with decades of what the last Lithuanian Holocaust survivors considered to be tragic betrayal and appeasement, often under presumed political pressure (see our report from earlier this week and Defending History’s section “Yad Vashem and Lithuania“).

Continue reading

---

---

1. The Trilingualism of Ashkenaz and the Aramaic Origins of the Semitic Component in Yiddish (1976 seminar presentation for Columbia University course taught by Prof. Marvin I. Herzog).

2. Reconstruction of the Proto Vocalism of the Semitic Component in Yiddish (1977 seminar presentation for Columbia University course taught by Prof. Marvin I. Herzog).

3. Diaphonemes of the Semitic Component in Yiddish (1978 seminar paper for Columbia University course taught by Prof. Marvin I. Herzog).

4. Semantic Classes Resistant to a Yiddish Sound Shift (1978 term paper for Columbia University course taught by Prof. Joseph L. Malone).

5. Yiddish and Judezmo: Proto Vocalism of the European Hebrew and Aramaic Jewish Language Components (1978 term paper for Columbia University course taught by Prof. David M. Bunis).

6. On the History of Netherlandic Yiddish Vocalism (1978 term paper for Columbia University course taught by Prof. Marvin I. Herzog).

7. Internal Classification of Western Yiddish Dialects (1979 presentation at the 53rd Annual Yivo Conference, N.Y.).

---

◊

---

in Lithuanian Yiddish

part of an ongoing Bible translation project

translated from the Biblical Hebrew by Dovid Katz

צי האָט דען אַן איינאיינציקער גאָט אונדז ניט באַשאַפן?

אי′ צו וואָס דען ווערט אַ מענטש פאַרראַטן דורכן ברודער זײַנעם,

מחלל⸗זײַענדיק דעם ברית פון אונדזערע אבוﬨ אבוﬨינו?

^(יא) יהודה האָט — פאַרראַטן.

און אין ישראל און ירושלים איז אָפּגעטאָן — ווידערוויליקײַט.

ווײַלע יהודה האָט מחלל געווען,

די⸗אָ קדושה אַוואָס באַ גאָט איז באַליבט,

און איז אַוועק אַף בעילה מיט אַ פרעמדן געצל.

^(יב) זאָל גאָט כורﬨ זײַן אָט דעם מענטשן וואָס′ט אַזוי טאָן,

אַזאַ צי אַן אַנדערן פון די הוֹיזגעזינטן פון יעקב,

צי אַ צוטראָגער פון קרבנוﬨ אַדֹשֶם צְבָאוֹתן.

^(יג) און נאָכמער דערצו אַוואָס איר טוט:

דעם מזבח אֲדֹשֶם באַדעקט איר מיט טרערן,

מיט געוויין און מיט זיפצונג,

און פונדעסטוועגן טוט גאָט ניט קיין קוק אַפן קרבן,

און נעמט עם ניט אָנעט פאַר גוטוויליק פון די הענט אײַערע.

^(יד) איז גייט איר אַ פרעג טאָן: אַלמאי?

אַלמאי — גאָט קומט עדות זאָגן,

צווישן דיר און צווישן דער פרוֹי פון די יונגע יאָרן דײַנע,

אַוואָס דו האָסט אין איר פאַרראַטן,

ניט שייך, זי אי′ דאָך די סאַמע חברטע דײַנע,

און די פרוֹי פון אײַער סאַמע כורת ברית זײַן.

^(טו) קיין איינער האָט אָט אַזוי⸗אָ ניט געטאָן,

וואָס באַ עם איז נשמה יתירה דאָ,

וואָס אָדאָס איז ניט דער⸗אָ, אָ⸗דער וואָס —

גאַרט נאָך קינדער בצלם אלהים,

איז זײַט זשע אָפּגעהיט מיט אײַער „רוחניות“,

און זאָל מען די פרוֹי פון די יונגע יאָרן ניט פאַרראַטן.

^(טז) האָסטע איר פײַנט, איז גט איר אָפּעט,

זאָגט אֲדֹשֶם אֱלֹהֵי יִשְׂרָאֵל,

איידער פאַרדעקן גוואַלד⸗מעשים מיט אַ מלבוש,

זאָגט אֲדֹשֶם צְבאָוֹת,

איז זײַט זשע אָפּגעהיט מיט אײַער רוחניות,

— און פאַרראַט ניט.

^(יז) איר′ט גאָט אַזש פאַרנודזשעט מיט די פּלאַפּלערײַען אײַערע,

און איר פרעגט נאָך: מיט וואָס זשע האָבן מיר עם פאַרנודזשעט?

מיט אײַער טענהן אַז יעדער אָפּטוער פון שלעכטיקײַט,

אַז ס′איז גאָר נישקשה אין די אויגן באַ גאָט,

און מיט זיי איז ער מרוצה, אַפרעגנדיק פאַרקערט:

צי וואָס, דען — אַוואו איז ער, דער גאָט פון יושרדיקײַט?

^(יג) האָבן⸗זאַך די רייד אַף מיר, אַוואָס באַ אײַך, געשטאַרקט,

זאָגט אֲדֹשֶם,

טוט איר אַ פרעג: 

„מיט וואָס האָבן מיר זיך אַף דיר אָנגערעדט?“

^(יד) טוט איר אַ זאָג: „אומזיסט טוט מען דינען גאָט!

איז וואָס פאַראַ שכר פאַרן אָפּהיטן זײַנע אָפּהיטענישן,

אַז מ′איז נאַכער פאַרשוואַרצטע אַרומגעגאַנגען

פון פאַר אֲדֹשֶם צְבָאוֹת,

^(טו) און איצטערטאָ האַלטן מיר די חוצפּהניקעס פאַר גליקלעכע,

אַז די שלעכטיקײַט⸗טוער האָבן⸗זאַך ממש אוֹיסגעסטראָיעט —

האָבן זיי דאָך גאָט געפּרואווט, און האָבן⸗זאַך פאָרט אוֹיסגעדראַפּעט.

 

^(טז) אַדאַמלסט האָבן⸗זאַך גענומען די יִרְאֵי אֲדֹשֶם,

איינער מיטן אַנדערן זיך אַדורכריידן,

האָט זיך גאָט טאַקע צוגעהערט, און דערהערנדיק,

איז פון פאַר עם אופגעשריבן געוואָרן אַ ספר יזכור,

פון די יִרְאֵי אֲדֹשֶם, און די וואָס זיך אין זײַן נאָמען  האָבן⸗זאַך אַרײַנגעקלערט.

^(יז) „איז באַ מיר ′לן זיי זײַן“,

זאָגט אֲדֹשֶם צְבָאוֹת,

אַ סגולה זיי אַפן טאָג וואָס איך גיי מאַכן,

כ′ל זיי זשאַלעווען,

אָט אַזוי ווי אַ מענטש זשאַלעוועט אָפּעט דעם אייגענעם זון אַוואָס ער אַרבעט מיט עם.

^(יח) ′עט איר שוין נאָכאַמאָל אײַנזען שוין איינמאָל אַ חילוק,

אַצווישן דעם צדיק מיטן רשע,

אַצווישן אַ געטרײַען באַדינער פון גאָט,

און צווישן אָדעם, אַוואָס ט′עם ניט געדינט.

 

^(יט) ווײַלע אָט קומט אָנעט דער טאָג,

און ער ברענט ווי אַן אויוון,

און די אַלע פּאַסקודניאַקעס און די מיאוסע אָפּטוער וועלן פאַר שטרוי זײַן,

און אָטאָ דער⸗אָ טאָג אַוואָס ער קומט אָנעט, 

′עט זיי אין פײַער פאַרשרפענען,

זאָגט אֲדֹשֶם צְבָאוֹת,

און באַ זיי איבערלאָזן ניט קיין וואָרצל ניט קיין וועטקע.

^(כ) אײַך ′עט אָבער פאָרט שײַנען,

אָ, יִרְאֵי מײַן שֶם, די זון פון צדקות,

וואָס היילט אוֹיסעט מיט אירע פליגל,

און איר′עט פרײַ⸗לעבהאַפטיקערהייט,

אַרוֹיס, ווי די קעלבעלעך פון שטאַל.

^(כא) די רשעים ט′איר צעטאָפּטשען,

ווי אַש אונטער די פּיאַטעס פון די פיס,

אין דעם וואָס איך גיי מאַכן,

זאָגט אֲדֹשֶם צְבָאוֹת —

^(כב) איז געדענקט זשע די תורה פון משה רבינון, מײַן קנעכט,

אַוואָס כ′האָב עם מְצַוֶה געווען אַפן הר חורב,

צו גאַנץ ישראל חוקים און משפּטים.

^(כג) אָט גייעך אײַך צושיקן אליהו הנביאן,

פאַרן אָנקום פונעם יוֹם אֲדֹשֶם —

דער טאָג דער גרויסער און דער מוראהאַפטיקער.

^(כד) ער′ט שלום מאַכן, די האַרץ פון די עלטערן צו די קינדער,

און די האַרץ פון די קינדער צו די עלטערן זייערע,

כ′זאָל ניט קומען שלאָגן די ערד מיט חרמות.

◊

אָט גייעך אײַך צושיקן אליהו הנביאן,

פאַרן אָנקום פונעם יוֹם אֲדֹשֶם —

דער טאָג דער גרויסער און דער מוראהאַפטיקער.

◊

 

---

◊

---

in Lithuanian Yiddish

part of an ongoing Bible translation project

translated from the Biblical Hebrew by Dovid Katz

^(א) ער′ט⸗זאַך ﬡומגעקערט, דער מלאך וואָס האָט געהאַלטן אין ריידן מיט מיר, און האָט מיר אַ וועק⸗אוף געטאָן, אָט אַזוי ווי אַ מענטש וואָס מ′וועקט עם פון זײַן שלאָף אופעט. ^(ב) איז פרעגט ער באַ מיר: „וואָזשע זעסטע?“. זאָג איך: „אָטוואָס, אַ גאַנצע מנורה פון גאָלד, און אַ בעקן אַף איר שפּיץ, מיט אירע זיבן ליכטעלעך אַפדערוף, טאַקע זיבן, און זיבן רערלעך צו די ליכטעלעך, אַוואָס אַף איר שפּיץ. ^(ג) און צוויי איילבערט⸗ביימלעך אַפדערוף, איינער צו רעכטס צעצו, און ﬡיינער צו לינקס צעצו.

^(ד) האָבעך געענטפערט און האָב אַ זאָג געטאָן דעם מלאך וואָס האָט געהאַלטן אין ריידן מיט מיר, אַזוי צו זאָגן: 

„אַוואָס זײַנען, מײַן האַר, אָטאָ די⸗אָ?“

^(ה) ענטפערט אָפּעט דער מלאך, און ער זאָגט מיר:

„דו′סט דען ניט געוואוסט, אַוואָס זײַנען דאָס אָטאָ די⸗אָ?“ זאָג איך עם:

„ניין, ניין האַר.“ ^(ו) ענטפערט ער מיר אָפּעט און זאָגט מיר, אַזוי צו זאָגן: 

אָדאָס איז דער וואָרט פון גאָט אַוואָס צו זְרוּבָּבְלְן, אַזוי צו זאָגן:

ניט מיט חיל און ניט מיט כח,

נאָר וואָדען מיט מײַן רוח אלהים,

אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ.

^(ז) ווער דען ביסטו, אָ באַרג, אָ גרויסער,

אַז פון פאַר זְרוּבָּבְלְן ′עסטע אַ פלאַכיקײַט ווערן,

און ער′ט די קרוינשטיין אַרוֹיסנעמען,

ﬡון מ′עט ﬡינﬡיינעם לויבגעזאַנג אוֹיסרופן:

חֵן! חֵן לָהּ!

^(ח) ﬡון ס′באַ מיר געווען דער דְּבַר אֲדשֶׁם, אַזוי צו זאָגן:

^(ט) די הענט פון זְרוּבָּבְלְן האָבן אָטאָ די הוֹיז געגרונטפעסטיקט, און די הענט זײַנע וועלן איר אוֹיספאַרטיקן, און דו′עסט וויסן זײַן, אַז דאָס′עט אַדֹשֶם צְבָאוֹת מיר צו אײַך צוגעשיקט. ^(י) ווײַלע אָטאָ דער וואָס האָט עס פאַר אַ טאָג פון קליינלעכקײַטן פאַרבטלט, וועלן זיי⸗זאַך דערפרייען באַם דערזען דעם בוֹיערס מעסטשטיין באַ זְרוּבָּבְלְן אין האַנט. איז אָטאָ די זיבן, טאַקע זיבן, ס′איז די אויגן פון גאָט אַוואָס זיי טוען אַרומלוגן איבערן גאָרן לאַנד.

^(יא) האָבעך געענטפערט, באַ עם אַ פרעג געטאָן: 

„איז וואָס זײַנען דאָס די צוויי ﬡיילבערט⸗ביימער, צו רעכט צעצו אין דער מנורה און צו דער לינקער זײַט אַוואָס באַ איר?“

^(יב) ﬡיז ענטפער איך אַ צווייטן מאָל און זאָג עם: „אוואָס אי′ דאָס דען, די צוויי וועטקעס מיט איילבערטן וואָס באַ די צוויי גילדענע קעלטער, אַוואָס פון זיי ליידיקט אָפּ פון זיך די גאָלדערנע ﬡייל?“

^(יג) זאָגט ער מיר, אַזוי צו זאָגן: „דו′סט דען ניט געוואוסט, אַוואָס זײַנען דאָס אָטאָ די⸗אָ?“ זאָג ﬡיך עם: „ניין, מײַן האַר“. ^(יד) זאָגט ער: 

„אָדאָס זײַנען די צוויי משוחים⸗געזאַלבטע, אַוואָס זיי שטייען פאַרן אַלמעכטיקן וואָס איבערן גאָרן לאַנד“.

◊

≡≡ פּרק ה ≡≡

(א) האָבעך⸗זאַך נאָכאַמאָל די אויגן מײַנע אַ הייב געטאָן אַרופצעצו, טו ﬡיך אַ קוק און אָט: אַ פליענדיקע מגילה! (ב) טוט ער באַ מיר אַ פרעג: „וואָס זשע זעסטע?“ זאָג איך עם: „אַ פליענדיקע מגילה זע איך, די לענג באַ איר צוואַנציק אַמָּה, און אין דער ברייט — צען אַמָּה.

(ג) זאָגט ער מיר: „אָדאָס איז די קללה, אַוואָס זי גייט אַרוֹיסעט איבערן גאָרן לאַנד: פון דאַנענט, אַז איטלעכער, וואָס ער′ט געגנבעט, וועט אָפּגערייניקט ווערן; און פון אַדאַנענט, אַז איטלעכער, וואָס ער′ט פאַלש אָפּגעשוואָרן, ט′ער אָפּגערייניקט ווערן. (ד) ′עלעך איר, די מגילה, צעשיקן, ′עט זי אַרײַנשוועבן צום גנב, באַ עם אין שטוב, און צום פאַלש שווערנדיקן אין מײַן נאָמען. און דאָרטן גופא באַ עם אין שטוב ′עט זי⸗זאַך אַרײַנקלײַבן און פונדערפון אַ ﬨל מאַכן מיט די בערווענעס אירע און מיט די שטיינער אינאיינעﬦ.

^(ה) דער מלﬡך, אַוואָס ער האָט געהאַלטן ﬡין ריידן מיט מיר, איז אַרוֹיס, און ער זאָגט מיר: „הייב אופעט אַרופצעצו דײַנע אויגן, און טו אַ קוק, אַוואָס איז אָדאָס דען פאַר אַ שוועבערקע?“

(ו) זאָג איך: „וואָס אי′ דאָס טאַקע?“ זאָגט ער: „אַן אֵיפָה⸗מאָס וואָס שוועבט אַרוֹיסעט“, און ער זאָגט: „אָט דאָס איז זייער אויג, איבערן גאָרן לאַנד.“

(ז) און אָט טוט זיך הייבן אַ קײַלערדיקער פאַס, און אָט זיצט⸗זאַך איינע אַ פרוֹי אינעווייניק אין פאַס גופא. (ח) זאָגט ער: „אָדאָס איז אַ מרשעת“. ער האָט איר פאַרשיקט אין סאַמע פאַס אַרײַן, און דעם וואָג⸗אײַזן איז באַ איר אין מוֹיל אַרײַן פאַרשטעקט.“

(ט) טו איך א הייב⸗אופעט מײַנע אויגן, און אָט דערזע איך ווי ס′גייען אַרוֹיסעט צוויי פרוֹיען, און ס′וואָיעט באַ זיי אין די פליגל אַ ווינט — ווײַלע באַ זיי זײַנען דאָך פליגל געווען, אָט אַזוי ווי באַ אַ בוטשאַן — איז האָבן זיי אַ הייב⸗אופעט געטאָן די אֵיפָה⸗מאָס אינצווישן דער ערד און אינצווישן די הימלען.

(י) פרעג איך באַﬦ מלאך, אַוואָס באַ עם האַלט איך אין ריידן: „איז אַוואוהין טראָגן זיי אָפּעט די אֵיפָה⸗מאָס?“

(יא) ענטפערט ער מיר: „אַף אופסטראָיען פון ﬡירטוועגן אַ שטוב אין לאַנד שִׁנְעָר. און ס′עט איר צוגעגרייט ווערן, און זי′ט אָדאָרטן אָנגעגרייט אַפן אָרט ווערן.“

◊

≡≡ פּרק ו ≡≡

^(א) האָבעך⸗זאַך נאָכאַמאָל די אויגן מײַנע אַ הייב געטאָן אַרופצעצו, טו איך אַ קוק און אָט: קאַרעטן פיר, פאָרן זיי אַרוֹיסעט פון צווישן צוויי בערג, און די בערג זײַנען קופּערנע.

^(ב) באַ דער ערשטער קאַרעטע: רויטע פערד. באַ דער צווייטער קאַרעטע: שוואַרצע פערד. ^(ג) און באַ דער דריטער קאַרעטע: ווײַסע פערד. און באַ דער פערטער קאַרעטע: פעסטע באַפּינטלטע פערד.

^(ד) ענטפער איך און טו אַ פרעג באַם מלאך, אַוואָס ער האָט געהאַלטן מיט מיר אין ריידן: „איז וואָס זײַנען די אָטאָדיאיקע?“

^(ה) ענטפערט ער, דער מלאך, און זאָגט מיר: 

„אָטאָ די⸗אָ זײַנען עס די פיר רוחוﬨ פון די הימלען, זיי פאָרן אַרוֹיסעט נאָכן צושטיין צום אַלמעכטיקן וואָס איבערן גאָרן לאַנד; ^(ו) אַוואָס דערײַן די שוואַרצע פערד וואָס גייען אַרוֹיסעט אַפן צפונדיקן לאַנד; און די ווײַסע זײַנען נאָך זיי אַרוֹיסעט; און די פעסטע געפּינטלטע זײַנען אַרוֹיס אַפן דרום⸗לאַנד. ^(ז) און די אַש⸗פאַרבענע זײַנען אַרוֹיס.“

האָבן זיי אַ בקשה געהאַט, אַף צו גיין, אַרומגיין איבערן לאַנד, און ער האָט געזאָגט: „איז גייט זשע, גייט אַרומעט איבערן לאַנד. זײַנען זיי, די קאַרעטן, איבערן לאַנד אַוועק.“

^(ח) טוט ער מיר אַ שרײַ אוֹיסעט און נעמט מיט מיר ריידן, אַזוי צו זאָגן: „לוג⸗זאַך נאָר צו, אַף אָטאָ די וואָס זיי זײַנען אַוועק אַפן צפונדיקן לאַנד.“

^(ט) נאַכער איז באַ מיר געווען דער דְּבַר אֲדשֶׁם אַזוי צו זאָגן:

^(י) „גיי נעם אָפּעט באַ די אַוואָס אין גלוﬨ, אַפון חֶלְדַּיען, אַפון טובִיֳּהן, און אַפון יְדַעְיָהן; זאָלסט אָנקומען צו יֹאשִׁיָּה⸗בֶּן⸗צְפַנְיָהן. ^(יא) איז וועסטע נעמען די גאָלד מיט די זילבער און מאַכן קריינען. און זאָלסט לייגן אַפן קאָפּ באַ יְהוֹשֻׁעַ⸗בֶּן⸗יְהוֹצָדָקְן דעם כהן גדול. ^(יב) און זאָלסט עם זאָגן, אַזוי צו זאָגן:

„ווײַלע אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ, אַזוי צו זאָגן: אָט איז אַ מענטש, צֶמַח איז באַ עם דער נאָמען — שפּראָצונג — און פונעם אָרט זײַנעם ט′ער אופשפּראָצן, און ער′ט אופבוֹיען גאָטס פּאַלעץ. ^(יג) וועט ער טאַקע אופבוֹיען גאָטס פּאַלעץ, און טראָגן ט′ער באַ זיך די פּראַכט⸗שיינקײַט, און ער′ט זיצן און געוועלטיקן אַף זײַן טרוין. און ס′עט זײַן דער כהן וואָס ער זיצט אַף זײַן טרוין. און די עצה⸗געבונגען אַוואָס צווישן זיי וועלן זײַן — בשלום. ^(יד) און די קריינען ′לן זײַן פאַר חֵלֶמען, פאַר טוֹבִיָּהן, פאַר יְדַעְיָהן, פאַר חֵן בֶּן⸗צְפַנְיָהן, לזכרון, אין גאָטס פּאַלעץ.

^(טו) און פון מרחקים וועלן זיי אָנקומען, און בוֹיען און אופבוֹיען אינעם פּאַלעץ פון גאָט, און איר′ט וויסן זײַן אַז אֲדשֶׁם צְבָאוֹת האָט מיר צו אײַך צוגעשיקט, און ס′עט אַלציקעדינג צו שטאַנד קומען, ﬡויבע היטן ′עט איר היטן אינעם קול פון אֲדשֶׁם אײַער גאָט.“

◊

◊

≡≡ פּרק ז ≡≡

^(א) און ס′איז אָט אַזוי⸗אָ געווען: אין פערטן יאָר פון מלכוﬨ דַּרְיָוֶשׁ הַמֵּלֶךְ ﬡיז דער דְּבַֿר אֲדשֶׁם געווען באַ זְכַרְיָהן, אין פערטן טאָג פון נײַנטן חודש, כסלו, אַזוי צו זאָגן: ^(ב) אָדאַמלסט, אַז ס′האָבן אינעם בֵּיﬨ אֲדשֶׁם אַ שאלה געשיקט בֵּיתְאֵל⸗שַׂראֶצֶר און רֶגֶם⸗מֶלֶךְ מיט זײַנע לײַט, בכדי אַ זוך טאָן חן פון פאַר גאָט, ^(ג) אַזוי צו זאָגן, צו די כהנים וואָס אינעם בֵּיﬨ אַדשֶׁם צְבָאוֹת און צו די נביﬡים, אַזוי צו זאָגן:

„צי זאָל איך באַוויינען אין פינפטן חודש, זיך פון ﬨענוגים אָפּשיידן, אָט אַזוי ווי כ′האָב עס שוין יאָרנלאַנג געטאָן?“

איז דאַמלסט, איז באַ מיר געווען דער דְּבַר אֲדשֶׁם, אַזוי צו זאָגן:

^(ה) „זאָג זיי אָנעט, דעם גאַנצן פאָלק⸗פונעם⸗לאַנד, און צו די כהניﬦ, אַזוי צו זאָגן:

′אַז איר האָט געפאַסט און געקלאָגט אין פינפטן און אין זיבעטן חודש, שוין זיבעציק יאָר אַ קיימא לן — און פאַסטן ט′איר דען פון מײַנטוועגן געפאַסט? ^(ו) און אַז איר עסט און אַז איר טרינקט, זײַט דאָך א י ר דען ניט די עסער און זײַט א י ר דען ניט די טרינקער? ^(ז) צי איז דאָס דען ניט אָטאָ די⸗אָ ווערטער אַוואָס גאָט האָט אַרוֹיסגערופן דורך די נביﬡיﬦ רﬡשוניﬦ, דאַמלסט אַז ירושלים איז געווען אַ יושבת בשלווה, און די שטעט וואָס אַרום איר, מיטן נגב און די שפילה, זײַנען באַוואוינט געווען?

^(ח) און ס′איז דער דְּבַֿר אֲדשֶׁם געווען באַ זְכַרְיָהן, אַזוי צו זאָגן:

ﬡיז דער דְּבַֿר אֲדשֶׁם געווען באַ זְכַרְיָהן:

^(ט) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ, אַזו צו זאָגן:

„אָפּמשפּטן זאָלט אין אַ יושרדיקן משפּט, און גוטסקײַט מיט רחמנות זאָלט איר איטלעכער דעם אַנדערן טאָן. ^(י) און אַן אלמנה, אַ יתוﬦ, אַ גר, און אַן אָרעמאַן זאָלט איר ניט פאַרצוקן, און קיין שלעכטיקײַט איטלעכער דעם אַנדערן ניט פאַרטראַכטן באַ זיך אין האַרצן.“

^(יא) האָבן זיי⸗זאַך אָפּגעזאָגט, זיך ניט צוגעהערט, אַן אָפּגעקערטע פּלייצע געגעבן, און די עווערן זייערע געמאַכט פאַר שווערהערנדיקע — אַבי ניט הערן. ^(יב) און די האַרץ באַ זיי האָבן זיי אַלץ אַ שָׁמִיר⸗שטיין געשטעלט, אַף זיך ניט צוהאָרכן צו דער ﬨורה, און צו די ווערטער וואָס אֲדֹשֶﬦ צְבָﬡוֹת האָט מיטן רוח אֲדֹשֶם געטאָן שיקן דורך די נביﬡיﬦ רﬡשוניﬦ. און ס′איז געווען אַ גרויסער גרימצאָרן באַ אֲדֹשֶם צְבָﬡוֹת.

^(יג) און ס′איז געווען אַזוי: אַז ער האָט אַרוֹיסגערופן, און זיי האָבן קיין הער ניט געטאָן, אָט אַזוי⸗אָ וועלן ז י י אַרוֹיסרופן, און א י כ ′ ל ניט אַ הער טאָן, אָט אַזוי⸗אָ האָט געזאָגט אֲדֹשֶם צְבָאוֹﬨ. ^(יד) און כ′ל זיי צעזאַווערוכען צו אַלדי פעלקער וואָס זיי האָבן זיי אַפילו ניט געקענט, און די לאַנד ′עט אַ פאַרוויסטע בלײַבן נאָך זיי, ניט מ′עט אַדורך, ניט מ′עט זאַך⸗אומקערן, און אַן ﬡרץ חמדה האָבן זיי געשטעלט אַזש פאַר אַ פאַרוויסטעניש.

◊

≡≡ פּרק ח ≡≡

^(א) און ס′ﬡיז געווען דער דְּבַֿר אֲדשֶׁם צְבָﬡוֹת אַזוי צו זאָגן:

^(ב) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ:

אַף ציון אייפערט באַ מיר אַן ﬡייפערזוכט אַ גרויסע, האָבעך מיט גרויס גרימצאָרן אַף איר געאייפערט.

^(ג) איז אָט אַזוי⸗אָ זאָגט גאָט: קיין צ י ו ן קערעך זאַך אומעט, און וואוינען ′עלעך אין ירושלים גופא. און מ′עט איר אָנרופן, ירושלים — די שטאָט פון אמﬨדיקײַט, און דעם הַר אֲדֹשֶם צְבָאוֹﬨ — הַר הַקֹּדֶשׁ.

^(ד) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ:

ס′עלן⸗זאַך נאָך יאַווען זקנים מיט זקנות אַף די גאַסן פון ירושליﬦ, איטלעכער מיט זײַן שטעקן באַ עם אין דער האַנט פון די אַלע יאָרן. ^(ה) און די גאַסן פון שטאָט ′לן זיך אָנפילן מיט אינגעלעך און מיידעלעך שפּילנדיקע אַף די גאַסן אירע.

^(ו) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ:

אַז ס′עט באַ דער שאריﬨ הפּליטה אוֹיסקומען אַ וואונדער⸗זאַך אָטאָ דעם פאָלק אין יענע יאָרן. איז אָט וואָס — צי ט′עס קיין וואונדער⸗זאַך ניט זײַן אויך באַ מיר אין די אויגן? אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדֹשֶﬦ צְבָאוֹת.

^(ז) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ:

אָט גיי איך אוֹיסלייזן מײַן פאָלק פונעם לאַנד אַוואו די זון נעמט שײַנען אין מזרח, און פונעם לאַנד אַוואו די זון נעמט⸗זאַך אַף שקיעה. ^(ח) און כ′ל זיי ברענגען, און זיי′לן זיך אײַנוואוינען אין ירושליﬦ גופא, און זיי וועלן מיר זײַן צו אַ פאָלק, און איך וועל זיי דער רבונו של עולם זײַן, אין אמתדיקײַט און אין רעכטפאַרטיקײַט.

^(ט) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָﬡוֹﬨ:

געשטאַרקט ווערן זאָלן די הענט באַ אײַך, די וואָס זיי הערן⸗זאַך צו אין אָטאָ די טעג אָטאָ צו די⸗אָ ווערטער פונעם מוֹיל פון די נביﬡים אַוואָס אין טאָג פון לייגן דעם גרונטפעסט פונעם בֵּיﬨ אֲדֹשֶם צְבָאוֹﬨ, דעם היכל אַף זאַך⸗אוֹיסבוֹיען. ^(י) ווײַלע אַפרייער, פאַר אָטאָ די⸗אָ טעג, ניט ס′איז קיין שׂכירוﬨדיקע אַרבעט באַ אַ מענטשן געווען, און קיין שכר פאַר אַ בהמה אפילו — אויכעט ניטאָ. און דעם אַרוֹיסגייער מיטן אַרײַנקומער איז קיין שלום ניט פאַראַנען, צוליבן שונא, און כ′האָב יעמאָלט אַיעדן מענטשן אָנגעדרודלט איינער דעם אַנדערן.

^(יא) איז איצטערט⸗אָ בין איך צו דער שאריﬨ הפּליטה פון אָטאָ דעם פאָלק מײַנעﬦ, ניט ווי ס′איז אין די אַמאָליקע יאָרן געווען. אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדֹשֶﬦ צְבָאוֹת. ^(יב) אַלץ זאָמען פון שָלומדיקײַט: דער ווײַנשטאָק ′עט זײַנע פּירוﬨ געבן, די לאַנד ′עט אירע פרוכפּערקײַט געבן, די הימלען זייער טוֹי. און אָטאָ דעם אלעמען ′עלעך פאַר אַ נחלה געבן דער שאריﬨ הפּליטה פון אָטאָ דעם פאָלק.

^(יג) און ס′עט זײַן, אַז אָט אַזוי ווי איר זײַט באַ די פעלקער געווען צו אַ קללה, ביﬨ יהודה און ביﬨ ישראל, אָט אַזוי⸗אָ וועל איך אײַך אוֹיסלייזן, און פאַר אַ ב ר כ ה עט′איר זײַן. האָט קיין מורא ניט, די הענט אײַערע ′לן פאַרשטאַרקט ווערן.

^(יד) ווײַלע אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ:

פּונקט אָט אַזוי ווי כ′האָב באַ אײַך פאַרפלאַנצט שלעכטיקײַט אָפּטאָן, אַז די אבוﬨ אײַערע האָבן מיר דערצאָרנט, זאָגט אֲדֹשֶם צׁבָאוֹת, און קיין רחמנות ניט געהאַט, ^(טו) אָט אַזוי⸗אָ האָבעך⸗זאַך מיישב געווען, אין אָטאָ די⸗אָ טעג, גוטיקײַט ברענגען ירושלים און בית יהודה. האָט קיין מורא ניט!

^(טז) נײַערט אָט זײַנען די רייד וואָס איר זאָלט דען אַדורכפירן: זאָגן דעם אמﬨ איינעם דעם אַנדערן; אמﬨדיקײַט און אַ יושרדיקן משפּט פון שָלומדיקײַט זאָלט איר טאָן משפּטן אין תחום פון אײַערע טויערן.

^(יז) און מ′זאָל זיך ניט אַרײַנפאַרטראַכטן באַ זיך אין האַרצן איינער אינעם אַנדערנס שלעכטיקײַט, און ניט האָלט האָבן קיין שבועﬨ שקר, ווײַלע אָטאָ דעם אַלעמען האָב איך פײַנט. אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדֹשֶם צְבָאוֹת.

^(יח) און ס′ﬡיז באַ מיר געווען דער דְּבַֿר אֲדשֶׁם צְבָאוֹת, אַזוי צו זאָגן:

^(יט) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ:

דער תענית פון פערטן חודש, און דער תענית פון פינפטן חודש, און דער תענית פון זיבעטן חודש, און דער תענית פון צענטן חודש: פאַר ששון ושמחה ′לן זיי באַם בית יהודה זײַן, צו גוטינקע יוﬦ⸗טוביﬦ — ′עט איר נאָר האָלט האָבן: אמת און שלום.

^(כ) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ:

ס′עלן נאָך קומען די אומוﬨ, מיט די ﬨושביﬦ פון אַ פולע שטעט; ^(כא) זיי⸗אָ, די ﬨושביﬦ, זיי′לן ﬡומגיין פון איין שטאָט צו אַן אַנדער שטאָט, אַזוי צו זאָגן: „לכו ונלכה, געגאַנגען! לאָמיר זאַך⸗אײַנבעטן פון פאַר אֲדֹשֶם צְבָאוֹת. אָט גיי איך אַליין אויכעט!“

^(כב) און ס′עלן נאָך קומען אַ פולע ﬡומוﬨ, שטאַרקע פעלקער, ﬡײַנזוכן אֲדֹשֶם צְבָאוֹﬨ אין ירושליﬦ, און זיך ﬡײַנבעטן פון פאַר גאָט.

^(כג) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם צְבָאוֹﬨ: 

אין אָטאָ די⸗אָ טעג, ′עט זײַן, אַז צען מענטשן, פון אַלע לשונות אַוואָס באַ די פעלקער, זיי′לן זיך אָנכאַפּן אָן אַ ווינקל⸗בגד פון אַן איש יהודה, אַזוי צו זאָגן: 

„מיל′ן מיט א ײַ ך גיין, ווײַלע מיר האָבן געהערט אַז — גאָט איז מיט אײַך!“

◊

≡≡ פּרק ט ≡≡

^(א) די צוטראָגונג פונעם דְּבַר אֲדֹשֶם: 

אינעם לאַנד פון חַדְרָךְ און אין דַּמֶּשֶׂק,

איז די רואונג זײַנע,

ווײַלע דעם רבונו של עולמס איז די ﬡויג פונעם מענטשן,

מיט די אַלע שבטי ישרﬡל.

^(ב) אויך חֲמָת ′עט⸗זאַך מיט איר גרענעצן, צֹר און צִידוֹן —

ווײַלע אַ קלוגע איז זי.

^(ג) האָט זיך צֹר אַ פעסטונג זיך געסטראָיעט,

און זיך אָנגעקליבן זילבער אַזש ווי שטויב,

און גימגאָלד ווי די בלאָטע וואָס אין די גאַסן.

^(ד) וועט איר אֲדֹשֶם פונדעסטוועגן אַנטיַרְשענען,

און אירע כוחות וואָס אַפן ים אַ מכה דערלאַנגען,

און זי′ט אין אַ שריפה אופגעגעסן ווערן.

^(ה) ′עט דאָס אַשְׁקְלוֹן אַ קוק טאָן,

און ס′עט איר אַ פּחד אָנכאַפּן,

און עַזָּה — זי וועט אַ ציטער טאָן,

און עֶקְרוֹן — אַ חרפּה איר די אַנטוישונג,

אַז עַזָּה וועט דעם מלך וואָס באַ איר אָנווערן,

^(ו) און אין אַשְׁקְלוֹן ′לן קיין ﬨושבים ניט זײַן —

ﬡון ﬡין אַשְׁדּוֹד וועלן די ﬡײַנוואוינער זײַן מַמְזֵרוּﬨדיקע,

און די גאווה באַ די פּלישﬨים ′עט אָפּגעשניטן ווערן.

^(ז) און כ′ל פון זײַן מוֹיל די בלוט אַראָפּנעמען,

און די פּאַסקודסטווע פון צווישן די ציין זײַנע,

און ער′ט אַזוי ווי אַ טוֹיזנט אַנדערע אין יהודה זײַן,

און עֶקְרוֹן — אַזש ווי דער סאַמעראָדנער יְבוּסִי.

^(ח) אַ פעסטונג אין מײַן הוֹיז ′עלעך אַליין אופשטעלן,

ניט מ′עט אַדורך, ניט מ′עט זאַך⸗אומקערן,

און קיין שום באַצווינגער ט′אַף ווײַטער ניט אַדורך —

ווײַלע אָט איצטער האָב איך מיט די ﬡויגן מײַנע געזען.

                          

^(ט) איז דערפריי⸗זאַך ביז גאָר, אָ בַּﬨ צִיּוֹן,

שרײַ זשע ﬡוֹיסעט, אָ בַּﬨ יְרוּשָׁלַיִﬦ,

אָט קומט צו דיר דײַן מלך,

אַ צדיק אַן אוֹיסגעלייזטער איז ער,

אַן אָרעמאַן, וואָס אַפן אייזל קומט ער צו רײַטן,

און אַף אַן אייזעלע — אַן אייזלטעס אַ קינד.

^(י) און דעם מלחמהדיקן רײַטוואָגן ′עלעך באַ אפרים צונעמען,

דעם קאַמפספערד פון ירושליﬦ ﬡויכעט,

און ס′עלן אָפּגעשניטן ווערן די מלחמהדיקע כלים,

און ש ל ו ם ט′ער מיט די אומוﬨ ריידן,

און די ממשלה זײַנע אַזש פון איין ים ביזקל דעם אַנדערן,

אַזש פונעם נָהָר הַגָּדוֹל — ביזקל אַף עק ערד.

                         

^(יא) אויך דיר, אַפן בלוט פונעם בריﬨ דײַנעם, 

′עלעך די געפאַנקענע דײַנע אַרוֹיסלאָזן פון גרוב,

אַוואו קיין וואַסער איז ניט פאַראַן.

^(יב) איז קערט⸗זאַך אומעט אין דער שטאַרק⸗שטאָט,

אָ געפאַנקענע פון האָפענונג,

אַז שוין הײַנט גיבעך אַ טאָפּעלע זאָג,

אַוואָס כ′ל דיר צוריקטראָגן.

        

^(יג) ווײַלע יהודה האָבעך צו זיך באַוועגט,

אפרימען אָנגעפילט מיט פײַלן דעם פוטערפאַס,

און דײַנע קינדער, אָ צִיּוֹן, ′עלעך מעורר זײַן,

אַף ד ײַ נ ע קינדער, אָ יָוָן,

און כ′ל דיר פאַר אַ גיבור מיטן שווערד מאַכן.

^(יד) און אֲדֹשֶם ′עט⸗זאַך אָנזען איבער זיי,

ווי אַ בליאַסק פון בליץ ′עט זײַן פײַל זײַן,

און גאָט אֲדֹשֶם וועט אין שופר בלאָזן,

און וועט מיט שטורעמדיקע ווינטן אַף דרום גיין.

^(טו) אֲדֹשֶם צְבָאוֹת ′עט זיי פאַרטיידיקן,

און די שלײַד⸗שטיינער ′עלן זיי דערפרעסן און באַזיגן,

אָפּטרינקען און ﬡונטערברומען ′לן זיי, ווי מיט ווײַן,

אָנגעפילט ווי אַ שפּרענג⸗בעקן, ווי די ווינקלען פון מזבח.

^(טז) און אֲדֹשֶם זייער גאָט וועט זיי דערלייזן,

אין יענעם טאָג, אַלץ שאָף פון זײַן פאָלק,

אַלץ שטיינער פון קרוין, פינקלדיק איבערן לאַנד זײַנעם,

^(יז) אַז ס′איז מה טוב, דען ווי פּראַכטפול,

אַז דער קאָרן וועט כח געבן — די בחורים,

און דער נײַ⸗ווײַן — די בﬨולוﬨ.

◊

≡≡ פּרק י ≡≡

^(א) באַם אייבערשטן טוט בעטן ס′זאָל וועסנעצײַט רעגענען,

אַז גאָט אי′דאָך אָ⸗דער וואָס ער שאַפט די בליץ⸗וואָלקנס,

און דעם רעגנוואַסער ט′ער אײַך געבן,

באַ איטלעכן ′עט קלעקן די גראָז וואָס באַ עם אַפן פעלד.

^(ב) און די תְּרָפִים⸗בילדער האָבן שטותים גערעדט,

די כישופמאַכער האָבן פאַלשע זעאונגען דערלאַנגט,

און אַ פאַלשן פּﬨרון⸗חלום פאַרפּלאַפּלט,

און נחמוﬨ געגעבן, אַז הבל הבלים זײַנען זיי,

דרום ט′מען ווי שאָף אַזש אַרומגעבלאָנקעט,

אַלמאי ניטאָ קיין פּאַסטעך.

^(ג) אָטאָ די⸗אָ פּאַסטעכער האָבן דעם צאָרן באַ מיר געגרימט,

מיט די באָקנקעפּ ′עלעך⸗זאַך נאָך אוֹיסחשבונען,

ווײַלע אֲדֹשֶם צְבָאוֹת האָט⸗זאַך פאַרגעדענקט אין זײַן סטאַדע —

ב י ﬨ  י ה ו ד ה,

און ער′ט זיי אופהאַלטן ווי ﬨפﬡרתדיקע מלחמה⸗פערד.

^(ד) פון זיי ′עלן זײַן די וואָס מאַכן,

ווי ווער — דעם ווינקלשטיין,

ווי ווער — דעם טשוואָק,

ווי ווער — דעם בויגן צו מלחמה⸗האַלטן,

ווי ווער — אַבי וואָסערער אַ מײַסטער, אַלע אינאיינעם.

^(ה) ווי גיבורים וואָס טרעטן אַדורך די אָנגעבלאָטיקטע גאַסן,

און אין מלחמה גיין קעמפן, ווײַלע — גאָט איז מיט זיי,

און די פערד⸗רײַטער ′לן גוט צעטומלט ווערן.

^(ו) און כ′ל פאַרגיבורן ביﬨ יהודה,

אַ ישועה ברענגען ביﬨ יוסף,

און זיי קאַריקברענגען, ווײַלע כ′האָב אַף זיי רחמנוﬨ געהאַט,

כאילו כ′וואָלט זיי גאָרנישניט אַוועקגעשלײַדערט,

בינעך דאָך אֲדֹשֶם זייער גאָט, כ′ל⸗זאַך אָפּרופן.

                        

^(ז) און אַ גיבור ′עט זײַן ﬡפרים,

און די האַרץ באַ זיי וועט זיך דערפרייען ווי מיט ווײַן,

און די קינדער זייערע וועלן אַ קוק טאָן און דערפרייען זיך,

און באַ זיי ′עט⸗זאַך די האַרץ גליקן אין אֲדֹשֶם.

^(ח) מיט אַ פּאַסטעכדיקן פײַף ′עלעך זיי רופן,

און אופקלײַבן, ווײַלע איך האָב זיי געטאָן ﬡוֹיסלייזן,

און מערן ′לן זיי⸗זאַך אַווײַטער, אָט אַזוי ווי זיי האָבן⸗זאַך אַמאָל געמערט.

^(ט) כ′ל זיי פאַרזייען נאָך זײַענדיק באַ די ﬡומוﬨ,

און זיי′עלן מיר אַזש אין מרחקים אין מיר זיך דערמאָנען,

זיי′לן מיט די קינדער זייערע דערלעבן — און זיך אומקערן.

^(י) פון לאַנד מצרים ′עלעך זיי אַף קאַריק ברענגען,

פון לאַנד אַשּוּר ′עלעך זיי אופזאַמלען,

און כ′ל זיי ברענגען אין אֶֶרֶץ גִּלְעָד מיט לְבָנוֹן,

אַז אָרט ′עט זיי ניט קלעקן.

^(יא) די ים⸗סכנוﬨ וועלן זיי אַדורך,

און ער′ט אין ים אָפּשלאָגן די כוואַליעס,

און די טיפענישן פון טײַך ′לן זאַך⸗אוֹיסטריקענען,

און ס′עט דערנידערט ווערן די גאווה פון אַשּוּר,

און די געוועלטיקײַט פון מצרים וועט אָפּגעטאָן ווערן,

^(יב) און אין אֲדֹשֶם ′עלעך זיי שטאַרקן,

און אין ז ײַ ן נאָמען ′עלן זיי אומגיין.

אָדאָס איז דער וואָרט פון אֲדשֶׁם.

◊

≡≡ פּרק יא ≡≡

^(א) טו אַן עפן⸗אוף דײַנע טירן, אָ לבנון,

זאָל אַ שריפה דײַנע טענינביימער אופפרעסן.

^(ב) גיי קלאָגן, אָ בוקסבוים, אַז געפאַלן איז דער טענינבוים,

ווײַלע די גיבורדיקע זײַנען קאַליע,

גייט קלאָגן דעמבעס פון בָּשָׁן,

ווײַלע אַראָפּגענומען איז דער מעכטיקער וואַלד.

^(ג) אָט, דער קול פון ווייגעשריי פון פּאַסטעכער,

אַלמאַי צוגערויבט איז זייער גלאַנץ,

אָט, דער קול פון ווייגעשריי פון יונגע לייבן,

אַלמאַי צוגערויבט איז די אָנגעוואַקסעכץ באַם ירדן.

^(ד) אָט אַזוי⸗אָ זאָגט אֲדשֶׁם, אָ גאָט מײַנער:

גיי פּאַשע געהַרְגעטע שאָף, וועמענס אָפּקויפער הרגענען זיי אַוועקעט, (ה) און וועלן גאָרניט געשולדיקט ווערן, און אָטאָ די⸗אָ וואָס פאַרקויפן זיי, אַזאָגנדיק: „ברוך הַשֶׁם, אָט בינעך אַ גביר“, אַז די אייגענע פּאַסטעכער האָבן אַף זיי קיין שום רחמנות ניט.

^(ו) ﬡיז וועלעך ווײַטער ניט זשאַלעווען די תושבים אַוואָס אינעם לאַנד — אָדאָס איז דער וואָרט פון אֲדשֶׁם — כ′ל געבן אַף געפונען צו ווערן איטלעכער מענטש פונעם אַנדערן, און פון זײַן מלך, און זיי וועלן צעשטויסן די לאַנד; כ′ל זיי פון זייערע הענט ניט אָפּראַטעווען.

^(ז) נו, האָבעך געקאָרמעט די שחיטה⸗שאָף, אַפאַנאמﬨ די אָרעמע שאָף אי′ דאָס געווען. און איך האָב⸗זאַך גענומען צוויי שטעקענער. איינעם האָבעך אָנגערופן „נעימוﬨ“ און דעם אַנדערן „מזיקים“, און געפּאַשעט די שאָף. ^(ח) און די דרײַ פּאַסטעכער האָב איך פאַרטיליקט אין משך פון אַ חודש, די געדולד צו זיי האָבעך אָנגעוואָרן, פאַרוואָר אויך — זיי האָבן מיר בכל נפשם פײַנט געהאַט. ^(ט) האָבעך געזאָגט: אַווײַטער ′עלעך אײַך מער ניט פּאַשען: אָטאָ די⸗אָ וואָס′לן אָפּשטאַרבן, איז זאָלן זיי אָפּשטאַרבן, און אָטאָ די⸗אָ וואָס′לן אָפּגעשיידט ווערן זאָלן זיי פאַרבלײַבן אָפּגעשיידטע, און די אַלע איבערגעבליבענע, אַאיטלעכע ′עט די פלייש פון איר חברטע פרעסן. ^(י) האָבעך מײַן שטעקן „נעימוﬨ“ גענומען, עם אינצווייען צעבראָכן, אַף איבערברעכן דעם ברית וואָס איך האָב כורﬨ געווען מיט די אַלע אומות. ^(יא) איז עס אין יענעם טאָג צעבראָכן געוואָרן, און די אָרעמע אַוואָס אין דער סטאַדע וואָס היטן אָפּ מײַנע ווערטער אַז דאָס איז וואָרהאַפטיק דער דְּבַר אֲדֹשֶם. ^(יב) איז זאָג ﬡיך זיי: טאָמער אי′ דאָס גוט באַ אײַך אין די אויגן, איז גיב אַהער די שכירוﬨ. טאָמער ניט, איז גיי פאַרמײַד⸗זאַך פון מיר. האָבן זיי מיר אָפּגעוואויגן די שכירוﬨ מײַנע: דרײַסיק זילבערנע.

^(יג) איז טוט מיר גאָט אַ זאָג:

דעם גזבר גיב עס אַ וואָרף! — אָט אַזאַ מין „מקח טוב“ וואָס אָדאָס האָבעך באַ זיי די ווערט!

נעמעך די דרײַסיקע זילבערנע און איך גיב זיי אַ וואָרף דעם גזבר וואָס אינעם בֵּיﬨ אֲדֹשֶם.

^(יד) יעמאָלט האָבעך אינצווייען צעבראָכן דעם צווייטן שטעקן מײַנעם, „מזיקים“, אַף צוברעכן די ברידערשאַפט אַוואָס צווישן יהודה און צווישן ישראל.

^(טו) איז זאָגט מיר ווײַטער גאָט:

נעם⸗זאַך צו די כלים פון אַ פּאַסטעך אַ נאַרישן. ^(טז) ווײַלע אָט גיי איך הייבן איבערן לאַנד אַ פּאַסטעך, אַזאַ, וואָס ער′ט⸗זאַך ניט רעכענען מיט די אָפּגעשניטענע, אַ יונגן ט′ער ניט גיין אוֹיסזוכן, אַ צעבראָכענע ט′ער ניט גיין אוֹיסהיילן. ער′ט ניט שפּײַזן אָטאָ די וואָס שטייט שטאַר. נאָר וואָדען, די סאַמע פלייש פון די געזונטע ט′ער אָפּפרעסן, און די קלאָען באַ זיי אַרוֹיסרײַסן. ^(יז) איז וויי צו די שאַלקהאַפטיקע פּאַסטעכער וואָס פאַרוואָרלאָזן די שאָף זייערע. אַף עם ט′פאַלן די שווערד אַפן האַנט און אַפן רעכטן אויג באַ עם. אָפּטריקענען וועט⸗זאַך באַ עם אָפּטריקענען די רעכטע האַנט, ﬡון פאַרטונקלט וועט דער רעכטער ﬡויג באַ עם פאַרטונקלט ווערן.

◊

≡≡ פּרק יב ≡≡

^(א) די צוטראָגונג פונעם דְּבַר אֲדֹשֶם אַף ישראל:

דער וואָרט פון גאָט, וואָס האָט פאַרשפּרייט די הימלען און געגרונטפעסטיקט די ערד און דערײַן גופא באַשאַפן דעם רוח חיים פונעם מענטשן:

^(ב) אָט ′עלעך ירושליﬦ מאַכן פאַר אַ פאַרסמע שיסל צו די אַלע פעלקער אַרומענאַרום,

און אויך אַף יהודה ′עט אוֹיספאַלן אין ירושלימס באַלעגערונג זײַן,

^(ג) און ס′עט זײַן, אין יענעם טאָג, ירושליﬦ ′עלעך שטעלן פאַר אַ לאַסטיקן שטיין צו די אַלע פעלקער

און די באַלאַסטיקער גופא וועלן וואונדיקן מיט וואונדן,

און ס′עלן⸗זאַך אַף איר אָנזאַמלען די אַלע אומות פון דער ערד.

^(ד) אין יענעם טאָג,—

דאָס איז דער וואָרט פון גאָט — 

′עלעך יעדן פערד פאַרמַכּהנען — מיט פאַרטומלונג,

ﬡיטלעכן רײַטער זײַנעם — מיט שגעון,

נײַערט אַף ביﬨ יהודה ′עלעך מײַנע אויגן אופעפענען,

און די פערד פון די אומוﬨ ′עלעך פאַרמַכּהנען מיט בלינדקײַט.

^(ה) און די מנהיגים פון יהודה וועלן באַ זיך אין האַרצן אַ זאָג טאָן:

„פאַרשטאַרקט האָבן מיר די ﬨושבים פון ירושלים,

אין אֲדֹשֶם צְבָאוֹת, זייער גאָט.

^(ו) אין אָט יענעם טאָג ′עלעך די מנהיגים פון יהודה מאַכן,

פאַר אַ פלאַקער⸗פײַער וואָס ברענט אין האָלץ,

פאַר אַ בראַנד⸗פײַער וואָס ברענט אין די גאַרבן,

זיי′לן אופפרעסן אַף רעכטס און אַף לינקס,

די אַלע פעלקער אַרומענאַרום.

ירושליﬦ ′עט ווײַטער זײַן מיט די תושבים אירע,

טאַקע אין סאַמע ירושליﬦ גופא.

^(ז) נאָר פרייער ′עט גאָט אוֹיסלייזן די הוֹיזגעזינטן פון יהודה,

ס′זאָל ניט גרייסן זיך אַ שטאָלציקײַט באַם בֵּיﬨ דָּוִד,

צי די שטאָלציקײַט פון די יְרוּשַׁלְמער תושבים איבער יהודה.

^(ח) אין אָט יענעם טאָג וועט גאָט מגין זײַן פון די יְרוּשַׁלְמער תושבימס וועגן,

און דער דורכגעפאַלענער אַוואָס באַ זיי ט′ווי דוד זײַן,

און דער בֵּיﬨ דָּוִד ווי גאָטס —

ווי אַ מלאך אֲדֹשֶם פון פאַר זיי.

^(ט) און אין אָט יענעם טאָג ′עט זײַן,

כ′ל זאַך⸗נעמען פאַרטיליקן די אַלע אומוﬨ,

וואָס קומען אָנעט אַף ירושליﬦ.

^(י) און כ′ל אָנגיסן אַפן בֵּית דָּוִד,

און אַף די ﬨושבים פון ירושליﬦ,

אַ רוח⸗חן מיט ﬨחנונים,

און זיי′לן מיר אָנקוקן, וועגן אָדעם אַוואָס זיי האָבן עם דורכגעשטאָכן,

און זיי′לן עם מספּיד זײַן ווי מ′איז אַ בן יחיד מספּיד,

מיט פאַרביטערניש ווי מען איז פאַרביטערט ﬡיבערן בכור.

^(יא) אין אָט יענעם טאָג ′עט גרויס ווערן די ﬡבילוﬨ ﬡין ירושליﬦ,

ווי די ﬡבילוﬨ פון הֲדַדְ⸗רִמּוֹן ﬡינעם טאָל מְגִידּוֹ.

^(יב) און די לאַנד וועט טרוֹיערן,

איטלעכע משפּחה און משפּחה — פאַרזעך,

די געזינט פון בֵּיﬨ דָּוִד — פאַרזעך,

די געזינט פון בֵּיﬨ נָתָן  — פאַרזעך,

און די פרוֹיען אַוואָס באַ זיי — פאַרזעך.

^(יג) די געזינט פון בֵּיﬨ לֵוִי — פאַרזעך, און די פרוֹיען וואָס באַ זיי — פאַרזעך,

די געזינט פונעם שִׁמְעִי  — פאַרזעך, און די פרוֹיען וואָס באַ זיי — פאַרזעך.

^(יד) און די אַלע משפּחה⸗געזינטן די געבליבענע,

איטלעכע משפּחה און משפּחה — פאַרזעך,

און די פרוֹיען וואָס באַ זיי — פאַרזעך.

◊

≡≡ פּרק יג ≡≡

^(א) אין אָט יענעם טאָג ′עט⸗זאַך אופעפענען דער קוואַל,

פון וועגן בֵּית דָּוִד ﬡון די תושבים פון ירושליﬦ,

פאַר אַ וואַסער פון רייניקונג מיט שפּרענגונג.

^(ב) און ס′עט זײַן אין יענעם טאָג —

אָדאָס איז דער וואָרט פון אֲדֹשֶם צְבָﬡוֹת —

וועלעך אָפּהאַקן די נעמען פון די געצלעך אין לאַנד,

מ′עט⸗זאַך אין זיי ניט פאַרגעדענקען,

דערצו זייערע שקרנוﬨדיקע נביﬡים,

און דעם רוח הטומאה ′עלעך אָפּפירן פונעם לאַנד.

^(ג) און ס′עט זײַן, —

אָדאָס איז דער וואָרט פון גאָט —

אַז ס′עט נאָך אַ מענטש נבואה זאָגן, ט′עם אַ זאָג טאָן דער טאַטע און די מאַמע וואָס האָבן עם געוואונען: „וועסט ניט לעבן בלײַבן, ווײַלע שקרים האָסטע אין גאָטס נאָמען גערעדט“, האָבן עם דורכגעשטאָכן דער טאַטע און די מאַמע אַוואָס זיי האָבן עם געוואונען, בעת זײַן נבואה זאָגן. ^(ד) און ס′עט זײַן, און אין אָט יענעם טאָג, אַז אָטאָ די⸗אָ נביﬡים  ′לן פאַרשעמט ווערן, יעדערער מיטן חזיון זײַנעם באַם נבואה זאָגן, און זיי′לן⸗זאַך ניט אָנקליידן מיטן האָריקן מאַנטל אַף אָפּנאַרן.

^(ה) נײַערט ער′ט זאָגן: „כ′בין ניט קיין נביﬡ! אַן ערד⸗אַרבעטער בין איך, און דערצויגן האָט מען מיר אין תאווה נאָך פון די יונגע יאָרן.“ ^(ו) ′עט מען עם אַ פרעג טאָן: „אַוואָס זײַנען דאָס די מכה⸗וואונדן באַ דיר צווישן די הענט דײַנע?“, און ענטפערן ′עט ער: „אָדאָס ט′מען מיר אָנגעשלאָגן אין הוֹיז פון מײַנע ליבהאָבער“.

                         

^(ז) אָ שווערד! דערוועק⸗זאַך אַף מײַן פּאַסטעך,

אַף אָדעם וואָס איז מיר נאָענט —

אָדאָס איז דער וואָרט פון אֲדֹשֶם צְבָאוֹת.

שלאָג דעם פּאַסטעך און זאָלן די שאָף צעשפּרייט ווערן,

און כ′ל אומקערן מײַן האַנטשלאַק איבער די פּאַסטעך⸗אינגלעך.

^(ח) ﬡון ס′עט זײַן ﬡינעם גאַנצן לאַנד, אָדאָס איז דער וואָרט פון גאָט,

אַז אַ צוויי דריטל פאָלק וועלן אָפּגעשניטן ווערן,

און דער לעצטער דריטל ′עט איבערגעלאָזן ווערן.

^(ט) און אָטאָ דעם דריטל ′עלעך אַדורכפירן דורכן פײַער,

און כ′ל זיי אוֹיסלײַטערן ווי מ′לײַטערט זילבער אוֹיס,

און אוֹיספּרואוון אַזוי ווי מ′פּרואווט אוֹיסעט — גאָלד,

און אָט דער⸗אָ ט′מיר באַם נאָמען אָנרופן,

און כ′ל עם אָפּענטפערן זאָגנדיק: 

„אָט מײַן פאָלק אי′ דאָס“,

און ער′עט אַ זאָג טאָן: 

„אֲדֹשֶם איז מײַן גאָט“.

◊

≡≡ פּרק יד ≡≡

^(א) אָט דער טאָג קומט באַ גאָט,

און דער זאַקרויב ′עט צעטיילט ווערן צווישן די דײַניקע.

^(ב) און כ′ל אײַנזאַמלען די אַלע אומוﬨ אַף ירושליﬦ —

אַף מלחמה האַלטן.

מ′עט באַצווינגען די שטאָט, באַרויבן די הײַזער, די פרוֹיען מאנס זײַן.

אַ האַלבע שטאָט ′עט אין גלוﬨ אַוועק,

די איבעריקע פון פאָלק ′לן פון שטאָט ניט אָפּגעשניטן ווערן.

^(ג) נאַכער ′עט גאָט אַרוֹיס און אין מלחמה מיט אָטאָ די⸗אָ אומות,

אַזוי ווי אין טאָג פון זײַן מלחמה האַלטן אין טאָג פונעם שלאַכט.

^(ד) אין אָט דעם טאָג ′לן די פיס זײַנע אַפן הַר הַזֵיתִים שטיין,

אַוואָס פון פאַר ירושליﬦ פון מזרח,

און דער הַר הַזֵיתִים ′עט אינצווייען צעשפּאָלטן ווערן מיט אַ טאָל אַ גרויסן:

אַ העלפט פונדערפון ′עט⸗זאַך אַ רוק טאָן אַף צפון צעצו,

און אַ העלפט אַף דרום צעצו.

^(ה) פּליטה ט′איר מאַכן אין טאָל וואָס צווישן די בערג,

ווײַלע אָט דער טאָל וואָס צווישן די בערג וועט ביז אָצַל גרייכן,

און איר′ט פּליטה מאַכן אַזוי ווי איר′ט פּליטה געמאַכט פון פאַרן ערדציטערניש,

אין די יאָרן פון עוּזִיָּהוּ מלך יהודה,

און קומען ′עט אֲדֹשֶם מײַן גאָט,

און די אַלע געהייליקטע ′לן מיט דיר זײַן.

^(ו) און ס′עט אין אָט דעם⸗אָ טאָג זײַן,

אַז קיין ליכטיקײַט ′עט ניט זײַן,

נײַערט כמאַרעס שוועריקע און געדיכטיקע.

^(ז) און ס′עט איינער אַ טאָג זײַן,

באַוואוסט נאָר באַ גאָט,

ניט באַטאָג און ניט באַנאַכט,

און צונאָוונט צו ′עט זײַן ליכט.

^(ח) און ס′עט זײַן אין אָט דעם טאָג,

′עט פון ירושליﬦ אַרוֹיס מַיִם⸗חַיִּים,

 אַ העלפט די וואַסערן אַפן מזרחדיקן ים,

און אַ העלפט אַפן מערבדיק ים,

אַזוי′ט זײַן זומער, אַזוי′עט זײַן ווינטער.

^(ט) און אֲדֹשֶם ′עט זײַן פאַרן מלך איבער גאָר דער ערד,

אין אָט יענעם טאָג ′עט אֲדֹשֶם זײַן — ﬡיינער,

און זײַן נאָמען — ﬡיינער.

^(י) ס′עט⸗זאַך די גאַנצע ערד אוֹיספלאַכן,

אַזש ווי די עֲרָבָה, פון גֶּבַע ביזקל רִמּוֹן, דרום⸗צו ירושליﬦ;

נײַערט זי, ירושליﬦ, ′עט אופגעהייבן ווערן,

מיט אירע תושביﬦ באַ איר אַפן אָרט —

פונעם שַׁעַר בֶּנְיָמִין ביזקל דעם שַׁעַר הָרִﬡשׁוֹן,

ביזקעלן ווינקל⸗טויער; פונעם מִגְדַּל חֲנַנְאֵל ביזקלען מלכס קעלטער.

^(יא) און מ′עט⸗זאַך דאָרטן אײַנלעבן,

און מער′עט אַף איר קיין חרמות ניט זײַן,

און זיצן ′עט זי, ירושליﬦ — בשלוﬦ.

                  

^(יב) און דאָס′עט די מגיפה זײַן,

וואָס גאָט′עט פאַרמַכּהנען די אַלע פעלקער,

אַוואָס זיי האָבן חיילוﬨ⸗אַרמייען אַף ירושליﬦ אָנגעשיקט:

די פלייש באַ עם ′עט⸗זאַך אַליין אופפרעסן אַז ער שטייט נאָך אַף די פיס,

און די אויגן ל′ן⸗זאַך אופפרעסן אין די אויגנלעכער גופא,

און די צונג ′עט⸗זאַך אופפרעסן באַ זיי אין מוֹיל.

^(יג) און ס′עט זײַן, אין אָטאָ דעם⸗אָ טאָג,

אַ גרויסע מהומה באַ זיי, אַן אָנגעשיקטע פון גאָט,

און איטלעכער וועט מיט אַ האַנט אָנהאַלטן אָנעם אַנדערן,

נאָר די האַנט ′עט קומען אַקעגן האַנט פונעם אַנדערן.

^(יד) אויך יהודה וועט אין ירושליﬦ מלחמה האַלטן,

און די צונויפגעקליבענע אוצרות,

באַם חיל פון אַלע אומות אַרומענאַרומעט,

גאָלד מיט זילבער מיט מלבושים אָן אַ שיעור.

^(טו) ﬡון אַזוי′עט זײַן די מגיפה באַ די פערד,

מיט די מוֹילאייזלען, מיט די קעמלען און פּראָסטע אייזלען,

און אַיעדער בהמה וואָס ט′זײַן,

אין יענע מחנות, אַזוי ווי אָטאָ די מגיפה.

              

^(טז) און ס′עט זײַן, אַז איטלעכער איבערגעבליבענער באַ די אַלע אומות,

וואָס זיי קומען אָן אַף ירושליﬦ:

זיי′לן עולה זײַן איין יאָר נאָכן אַנדערן זיך צובוקן צום מלך,

אֲדֹשֶם צְבָאוֹת, און מאַכן אַ יום⸗טוב, צום יום⸗טוב סוכוﬨ.

^(יז) און ס′עט זײַן באַ דעמענען, אַוואָס ער′ט ניט עולה זײַן,

פון די משפּחוﬨ וואָס אַף דער וועלט, קיין ירושלים זיך צובוקן,

צום מלך אֲדֹשֶם צְבָאוֹת — באַ זיי ′עט קיין רעגן ניט זײַן.

^(יח) טאָמער′ט די משפּחה פון מצרים,

ניט עולה זײַן און ניט אָנקומען,

′עט אַף זיי די מגיפה דען ניט זײַן? —

אַוואָס גאָט וועט אָנמַכּהנען די אומות,

אַוואָס זיי′לן ניט עולה זײַן יום⸗טוב מאַכן, אין יום⸗טוב סוכות.

^(יט) אָדאָס′עט די שטראָף פאַרן זינד פון מצרים זײַן,

פאַרן זינד פון די אַלע אומוﬨ וואָס זיי′לן

ניט עולה זײַן מאַכן יום⸗טוב אום יום⸗טוב סוכות.

^(כ) אין אָטאָ דעם⸗אָ טאָג, ′עט זײַן אַף די גלעקעלעך פון פערד: 

„קודש לַאֲדֹשֶם“, און די טעפּלעך וואָס אינעם בֵּית אֲדֹשֶם ,

′עלן זײַן ווי די שפּרענג⸗בעקנס אַוואָס פון פאַרן מזבח.

^(כא) און ס′עט זײַן איטלעכער טאָפּ,

אַוואָס אין ירושילם און אין יהודה,

אַ קדושה באַ אֲדֹשֶם צְבָאוֹת.

און די אַלע קרבן⸗ברענגער ′לן קומען,

באַ זיי אָפּנעמען די טעפּ און דערײַן ﬡופקאָכן.

ﬡון ﬡין אָטאָ דעם⸗אָ טאָג,

וועלן מער קיין סוחרים זיך ניט דרייען ﬡינעם בֵּיﬨ אֲדֹשֶם צְבָﬡוֹﬨ.

 

חזק

◊

◊

---

אב תשפ″ג

אַ האַרציקן יישר⸗כח:

מיכאל מאַסאַרסקי (ניו⸗יאָרק)  פאַר זײַן גאָר ברייטהאַרציקער הילף און וויכטיקע פאָרשלאָגן. פאַרשטייט זיך, אַז די פולע אחריות פאַר שוואַכקײַטן און טעותן טראָגט דער בעל⸗מעתיק אַליין.

◊

 

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 28

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

---

◊

דער סופר סת″ם ר′ כתריאל לֶשֶם פון נײַשטאָט⸗טאַווריק גיט צו פאַרשטיין פאַרוואָס ס′האָט זיך אָפּגעלייגט די פאַרענדיקונג פון אַ ספר תורה פאַר ראַדווילישאָק

(ער איז בשעת מעשה פאַרנומען אויך מיט אַ ספר תורה פאַר שאַדעווע)

◊

דער טעקסט, אײַנגעטיילט אין פּּאַראַגראַפן (מיטן באַנוץ פון ˜ אויף ראשי תיבות, ניט תמיד אין דער גענויער גראַפישער שטעלונג פונדערפון אינעם אָריגינאַל):

יום ו עש˜ק לסדר ראה ניינשטאדט

כבוד הרבני הנאגיד י˜א כש˜ת מהור˜ר ר˜ מנדיל קראשייעוו נ˜י

אייער פאסט קארט ערהאלטין, און וואס איהר פרעגט אן וואס איז מיט אייער ספר תורה, קען איך שרייבען דאס איך וועל צו שיקען אי˜ה פאר ראש השנה ביז אהאלבע ס˜ת, און [אוף?] וואס איהר שרייבט דאס איהר וואלט וועלין קירצליך מאכין דעם סיום, ווען עס וועט פארטיג ווערין דיא ס˜ת וועט איהר אי˜ה מאכין אַסיום, גלויבט מיר וויא איהר אויך דיא חברה ווילין זאל ווערין פארטיג דיא ס˜ת וויל איך נאך מעהר, אבער וואס קען איך טאהן אז בייא דיא ארבייט קען איך ניט מאכין אף גיך.

מען מוז שרייבען גאנץ לאנגזאם און אכטונג געבין זאל זיין גוט, נור דאס קען איך אייך שרייבין אז מיט ג˜ הילף דעם קאממדיגען ווינטער וועט איהר האבין פארטיג אייער ספר תורה גלויבט מיר אז איך מאך ניט קיין תפילין ניט קיין מזוז[ו]ת נור איך שרייב אייער ס˜ת אויך דיא שאדעווער ס˜ת, איך מוז מאכין דיא פארמעט אויך שרייבען אללעס אליין, דיא וואס מאכין גשעפט מיט ספר תורות וואלטין דיא 2 יאהר גיקענט צו שטעלין אייניגע ספר תורות, אבער אסופר וואס שרייבט אלליין מוז דויערין איידער עס וועט פארטיג א ס˜ת אבער איך האף אז עס וועט פארטיג ווערין וועט איהר צו פרידען זיין[.]

איך גריס אייך אויך אייער פרויא אויך אייערע קינדער, אויך גריס איך הרב הגאון מיט זיין פערמיליע[,] אויך גריס איך דיא גבאים[,] אויך דיא גאנצע חברה תהילים[.] פערבלייבט אללע געזונדט[,] ממני כתריאל לשם סופר סתם.

---

   פאַראַן דאָ פאַרשיידענע טשיקאַוועקײַטן און ספּעציפישקײַטן צו דער צײַט און צום אָרט. לאָמיר זיך דאָ אָפּשטעלן מערניט אויף איין פּרט פונעם סופרישן שטאָלץ: דעם סופר סת″ם (ד.ה. פון ספרי תורה, תפילין און מזוזות) גייט אָן אַז דער קליענט זאָל וויסן אַז די פאַרשפּעטיקונג איז ניט צוליב סוחרישע טעמים, ער פאַרזיכערט אַז ער פאַרנעמט זיך ניט מיט די קלענערע פּרנסה אַרבעטן פון תפילין און מזוזות; די פאַרלענגערונג שטאַמט פון דער איכות פון זײַן הייליקער אַרבעט, וואָס ער טוט אינגאַנצן אַליין און דערפון וואָס ער האָט אויך צוגעזאָגט אַ ספר תורה פאַר שאַדעווע (שאַדעוו, אויף ליטוויש: Šeduva).

   אָט איז די אַדרעסן⸗זײַט פונעם פּאָסטקאַרטל:

    פון דער אַדרעסן⸗זײַט פונעם פּאָסטקאַרטל ווערט מען געוואָר אַ היפּש ביסל. אָטאָ דעם פּאָסטקאַרטל, אַוואו די אײַנגעדרוקטע מאַרקע אויף צום שיקן קאָסט 15 ליטווישע צענט (און דער קאַרטל גופא — פינף צענט), איז דעם 30טן אויגוסט 1929 אַרויסגעשיקט געוואָרן פון Naumiestis Tauragė (וואָס איר נאָמען איז הײַנט Žemaičių Naumiestis), אויף יידיש: ניישטאָט⸗טאַווריק. ס′איז אַ קאַרטל פון K. Lesem (פון יידישן טעקסט, זע אויבן, ווייסן מיר אַז דאָס איז דער נײַשטאָט⸗טאַווריקער סופר סת″ם ר’ כתריאל לשם ([léshəm]).

   און אָנגעקומען אין ראַדווילישאָק (אויך: ראַדווילעשיק, אויף ליווטיש: Radviliškis), שאַוולער קרײַז, איז עס דעם ערשטן סעפּטעמבער 1929, צום אַדרעסאַט M. Krevošejevas, וואָס אין יידישן טעקסט איז די פאָרמע גאָר: קראשייעוו.

---

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 27

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

---

◊

י. סלאַווין פּרובירט איבערצײַגן דעם רעמיגאָלער דענטיסט ד″ר יעקב סטאָצקי זיך איבערפּעקלען קיין אַבאָלניק (6טן נאָוו. 1926)

   פון דער אַדרעסן⸗זײַט פונעם פּאָסטקאַרטל ווערט מען געוואָר אַ היפּש ביסל. אָטאָ דעם פּאָסטקאַרטל, אַוואו די אײַנגעדרוקטע מאַרקע אויף צום שיקן קאָסט 15 ליטווישע צענט (און דער קאַרטל גופא — פינף צענט), איז דעם 6טן נאָוועמבער 1926 געשיקט געוואָרן פון אַבאָלניק (אויך: וואַבאָלניק, אויף ליטוויש: Vabalninkas, אין צפון ליטע) צום דענטיסט, ד″ר יעקב סטאָצקי (אויף ליטוויש געשריבן: Jakubas Stotzkis [הײַנט וואָלט זײַן: Stockis]), אין שטעטל רעמיגאָלע (אויף ליטוויש געשריבן: Remigalo [הײַנט וואָלט זײַן: Ramygala]), אין פּאָנעוועזשער ראַיאָן. אַכלל: דאָס שרײַבט אַ ייד פון אַבאָלניק (וואַבאָלניק) צו אַ יידישן דענטיסט אין רעמיגאָלע. ווײַטער טוען מיר אַ דריי איבער אויף דער בריוול⸗זײַט פונעם פּאָסטקאַרטל:

 

---

דער טעקסט:

◊

• ה′. דאָקטאָר!
• נאך אונזער געשפרעך ביי ה′. שעוועל אין
• פאָנעוועז דעם X4/XIהאָב איך זיך איבערצייגט
• אין וואבאָלניק אז דאָ וועט איהר האבען
• זייער פֿיל פראַקטיקע און אויך אַ דירָה
• וועט איהר קענען באַקומען. אייבע איהר
• וועט באַשטימען צו קומען ביטע מיר
• אנשרייבן אויפן אדרעס:   
• m. Vabalninkai
• Biržų ap.
• J. Slavinui

י. סלאַווין

---

  ◊ 

   אַ סברא אַז אפשר קען אַן אָרטיקער היסטאָריקער צי אַ ספּעציאַליסט אויף די ליטווישע אַרכיוון פון אײַנוואוינער אין יענע יאָרן דערגיין, צי איז י. סלאַווינען געלונגען אַריבערברענגען קיין אַבאָלניק דעם רעמיגאָלער דענטיסט ד″ר יעקב סטאָצקי…

---

---

---

YIDDISH AFFAIRS | YIDDISH AT OXFORD | DOCUMENTS 

◊

Note: For English table-of-contents pages, please scroll to the end of each PDF. Scans of contents and title pages only (for issues 1-27) are available here and here.

◊

Yiddish Pen 1

Yiddish Pen 2

Yiddish Pen 3

Yiddish Pen 4

Yiddish Pen 5

Yiddish Pen 6

Yiddish Pen 7

Yiddish Pen 8

Yiddish Pen 9

Yiddish Pen 10

Yiddish Pen 11

Yiddish Pen 12

Yiddish Pen 13

Yiddish Pen 14

Yiddish Pen 15

Yiddish Pen 16

Yiddish Pen 17

Yiddish Pen 18

Yiddish Pen 19

Yiddish Pen 20

Yiddish Pen 21

Yiddish Pen 22

Yiddish Pen 23

Yiddish Pen 24

Yiddish Pen 25

Yiddish Pen 26

Yiddish Pen 27

Yiddish Pen 28-29

Yiddish Pen 30

---

---

---

YIDDISH AFFAIRS | YIDDISH AT OXFORD | DOCUMENTS 

◊

Note: For English table-of-contents pages, please scroll to the end of each PDF. Scans of contents and title pages only (for issues 1-27) are available here and here.

◊

Yiddish Pen 1

Yiddish Pen 2

Yiddish Pen 3

Continue reading

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 26

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

---

◊

אלחנן שיקט פון דער קאָוונע ליטע אַ פאָטאָגראַפיע פון זיך צו קרובים (צי חברים) אין ארץ ישראל

   אָט דאָס איז אַ פּראָפעסיאָנעל⸗געמאַכטער פאָטאָ⸗פּאָסטקאַרטל וואָס קען געשיקט ווערן טאַקע אַלץ פּאָסטקאַרטל פאַר⸗זיך; אונדז הײַנט איז אפשר אַ שאָד וואָס די אַלע אינפאָרמאַציעס וועגן שיקער, אַּדרעסאַט, די פעסטע ידיעות וואָס פּאָסטשטעמפּלעך גיבן אונדז צו וויסן, אָדאָס אַלץ ווייסן מיר ניט, ווײַל דער שיקער, וואָס שיקט דאָ זײַן בילד פון קאָוונע, האָט די שיקונג פון בילד⸗גרוס צו די ארץ⸗ישראלדיקע קרובים (צי חברים?) דווקא געוואָלט אַדורכפירן למהדרין — אַרײַנגעלייגט אין אַ באַזונדערן קאָנווערט. די שיינע, פון⸗קאָנווערט⸗אָפּגעהיטענע פאָטאָגראַפיע האָבן די באַקומער אָפּגעהיט, און דעם קאָנווערט כנהוג מסתמא אַרויסגעוואָרפן.

   אין יעדן פאַל, האָבן מיר די פאָטאָגראַפיע און אונטן רעכטס מיט רעלעף⸗שריפט (עמבאָסירט, געהויבענע אותיות) דעם פאָטאָגראַפס שטעמפּל (וואָס איז צום דערלייענען אינעם סקאַן מיטן עלעקטראָניש פאַרשאַרפטן קאָנטראַסט):

ד.ה. Fridmanas און אונטער דעם: Kaunas.  

❊

 ◊

   קומען מיר צו דער צווייטער זײַט פונעם פּאָסטאַרטל⸗פאָטאָ:

   פון העברעאישן טעקסט איז צו זען אַז דער שיינער יונגערמאַן וואָס אויפן בילד איז אַפנים העברעאיסטיש⸗ציוניסטיש גענייגט (צי ער שרײַבט אויף העברעאיש לכבוד די אין ארץ ישראל אַרויסגעפאָרענע קרובים (צי גאָר חברים)? אַכלל, דער טעקסט לייענט זיך:

לאסתר ויוסף יקירי

אלחנן מירש [?]

^קובנה,  

   דאָס הייסט: „אסתרן און יוספן, מײַנע טײַערע, אלחנן מירש [?], קאָוונע, דעם 14טן אַפּריל 1929“. אויב דער ניט⸗קלאָרער נאָמען איז אַ פאַמיליע⸗נאָמען („מירש“ צי אַנדערש), זײַנען די אַדרעסאַטן אפשר גיכער חברים איידער נאָענטע קרובים. אפשר איז עס אָבער אַ זעלטענע חתימה פון „מיכל“ צי אַן אַנדער צווייטער פּרט⸗נאָמען. צריך עיון און מיר פאַרבעטן ווי תמיד יודעי חן אין שווערע האַנטשריפטן און אין קאָוונער יידישע משפּחות זאָגן אַ וואָרט.

   די עיקר⸗פראַגע בלײַבט אָבער פאָרט: וואָס איז מיט אלחנען געוואָרן? וואו איז ער געווען אין 1941טן יאָר און אַוואָס זײַן גורל?

---

---

[UPDATED 29 MAY]

---

OPINION | GLORIFICATION OF COLLABORATORS | FRANCE  | THE ‘FRENCH BOOKSTORE’ IN VILNIUS

◊

by Dovid Katz

VILNIUS—The French bookstore located in the building housing the Institut français / French Cultural Center, all part of the French Embassy compound here in Lithuania’s capital, has for many years been featuring smack in the middle of its prominent show window at Didžioji St. No. 1 in Vilnius Old Town, in the row of books closest to the viewer outside, books in English or Lithuanian (nothing to do with France or French) that are dedicated to glorifying Holocaust collaborators who supported and enabled the genocide of 96.4% of Lithuanian Jewry.

Jump to author’s memoir

Whenever, over the years, this issue has been brought up to French Embassy diplomats, French Institute leadership, the answer has been the same, along the lines of “It is not our bookshop, it is a private French-themed bookshop that simply rents the space from us. We are not responsible. The French Embassy is not responsible, the French Institute is not responsible, the French Ministry for Europe and Foreign Affairs is not responsible.” Nevertheless, we would like to pay tribute to French diplomats who did make an effort over the years. On 7 May 2020, for example, the then ambassador, HE Claire Lignières-Counathe took action. She reported back: “The French book shop on Didžioji gatvė is not part of the French Institute. But we pointed out to the owner that to present this book in the shop window could hurt people. He agreed and removed the book from the shop window.”

One week later, the book was back. And that goes to the heart of how a far-right, Holocaust-revisionist, Hitler collaborator glorifying (hence ipso facto antisemitic) enterprise has been, as one midlevel French diplomat put it to us off the record, “making a monkey out of our embassy in the third decade of the twenty-first century.”

In the city’s everyday life, and all the more so for thousands of tourists from around the world, the details of ownership are unknown and of little interest. It is the universal public perception that comes into play when a French themed bookshop is housed in the building of the French Embassy compound in Vilnius, just to the right of the French Institute’s handsome blue sign.

Continue reading

---

---

OPINION | YIDDISH AFFAIRS | LITVAK ISSUES | ISRAEL CHRONICLE | ISRAEL SECTION

◊

by Dovid Katz

VILNIUS—The lovely idea to name a square in modern Vilnius for the State of Israel is a fine gesture of friendship between the two countries and their foreign ministries. Today’s LRT report informs readers that Israel Square will adorn the neighborhood known as Naujamiestis (the New Town, or the New City).

There is a problem.

Continue reading

---

---

◊

Švenčionys (Svincian): Du Meinkės Kaco eilėraščiai

◊

Iš jidiš kalbos vertė Goda Volbikaitė

Už atidžią eilėraščių peržiūrą ačiū poetui Tomui Petruliui

◊

I: Hiršė-Leibas Taršišas

II: Mesijas

Taip pat žr.: Meinkės Kaco Ištekliai; Knygos; Knygos jidiš kalba internete; Angliškos knygos internete; Esė; Liaudies dainos; Biografija; Autobiografija

❊

◊

Hiršė-Leibas Taršišas

• O tu turtingas esi, Švenčionių miesteli manasis,
• išdegęs gruntas tavo turtingas liepsnõs,
• tamsos
• turtingas skaudantis tavo dangus.
• ◊
• Tavąją širdį ant kiekvieno baslio regėjau.
• Pusiaunakčio gaisruose tikėjau:
• tai
• saulė leidžiasi pragaruos.
• ◊
• Taigi turtingas esi, Švenčionių miesteli manasis,
• kraujo turtingas kaip tavo saulėlydžiai aukso.
• Turtingas —
• nuskuręs Švenčionių miesteli manasis.
• ◊
• Kiek bedugnių slepiasi tavo siaube?
• Kiek dvejonių — gęstančioje šviesoje?
• ❊
• ◊
• ◊
• O kad didelis tu esi, Švenčionių miesteli manasis,
• rodo dvi sinagogos ir trys pirtys,
• rodo
• dešimt gatvelių ir tiekai kiemų.
• ◊
• Kad didelis tu esi, vežikai giriasi,
• mosuodami švilpiančiomis rykštėmis:
• tavo
• stogų jokiu pagaikščiu neužkliudysi.
• ◊
• Tik kaip išauga tavo nedalia
• vakarais savižudžių palėpių kiaurymėse —
• kai pražilę
• iš išgąsčio vaikinai ir merginos virves užsineria.
• ◊
• O, žeme, kur tau dar begali būti liūdniau,
• jeigu ne patvory — prie savižudžių kapų?
• ❊
• ◊
• ◊
• Didelis tu, didelis — oho, Švenčionių miesteli manasis,
• su savo griuvėsių vaiduokliais ir elgetyno vargeta
• tuoj tapsi
• ant žemėlapio vos įžiūrimu taškeliu.
• ◊
• Kas gi, jeigu ne pamišėlis Hiršė-Leibas Taršišas,
• žemesnysis chasidų namų patarnautojas,
• apraudos
• kiekvieną tavo griūvančių sienų aimaną.
• ◊
• Jis prakeiks rankas, kurios tave padegė.
• Jis pavargęs nuo vaikymo varnų,
• nujuodinusių
• saulės plutą ant tavo elgetyno langų.
• ◊
• Kai per ištisą naktį gaisrai plaiksto saulėlydžius,
• jis lenkiasi pabučiuoti tavo žaizdų pelenus.
• ❊
• ◊
• ◊
• Chasidų namuos skambant švenčiausioms maldoms,
• Hiršė-Leibas mąsto, kiek dūmų nepakils kamuoliuos
• šabo išvakarėse
• iš sukrypusio šaltos sinagogkiemio pirties kamino.
• ◊
• Kiek mirusiųjų jau įrašyta bendruomenės metraštyje,
• kiek žvaigždžių turi nukristi: koks nelyginis skaičius, koks – lyginis,
• kiek ašarų
• raudotojų akyse dar paliko.
• ◊
• Kiekvieną vakarą jis rymo gedulingai palinkęs,
• nes nebegali kartu su saule kalbėti išpažinties —
• juk net
• tyliausiuose balandžio lapeliuose žydi nerimas —
• ◊
• Juk net Juričkės miško šlamesy girdėti
• ateities pagalbos riksmų šnabždėjimas.
• ❊
• ◊
• ◊
• Prieblanda. Su išgriauto aron kodešo siaubu
• sėdi jis, pasiligojusio vakaro gabalėlis, prie pompos priešais bažnyčią
• ir stebisi, kokie šviesūs
• Švenčionys. Sunku būtų saulę iš turgavietės išvaryti.
• ◊
• Kokie puikūs Švenčionys: naktimis kiekvienas akmuo virsta žvaigžde,
• spindinčio šulinio vandens neįmanoma išsemti,
• bet kai įsiklauso,
• senoji sinagoga nebeataidi angelų giesme —
• ◊
• Girdėti tik kaukšėjimas sužeistų arklių, kurių
• maldingas žvengsmas pripildo nusiaubtą sinagogą,
• lyg jie norėtų
• menamam Dievui pasiskųsti savo arklišku likimu —
• ◊
• Hiršė-Leibas atsimena, kad Švenčionys yra pragaras,
• ir kad gilesnis už naktį čia veržiasi kraujo šaltinis.
• ❊
• ◊
• ◊
• Koks jis pavargęs, Hiršė-Leibas Taršišas, žemesnysis chasidų
• namų patarnautojas — utėlėto elgetyno karalius;
• pavargęs nuo savo keturiasdešimties
• pavasarių. Pavargęs nuo Dievo vilkimo pamaldžiuos skarmaluos.
• ◊
• Prieblanda vynioja ugnies kamuolius jo mintyse.
• Vakaruose saulė vėl veržiasi į šviesos karaliją —
• ir mirksnis po mirksnio
• lyg užkasta į dangišką kapą greitai nugrimzta diena.
• ◊
• Šungaudys Zablotės gatvėje užtildo šunų kauksmą.
• Hiršė-Leibas Taršišas mąsto, kad kartu su vakaru miršta ir pasaulis.
• Tik jis ir mirtis — jiedu vieni,
• o dabar ir Dievą nuodėmingame rojuje apima siaubas.
• ◊
• Jis žino: jo siela prašosi lauk iš prakeikto kūno
• kaip akmens kietumo išvarginta pievų gėlė.
• ❊
• ◊
• ◊
• Hiršė-Leibas Taršišas girdi, kaip pro vėjo šofarą skamba
• sena vakaro tyla. Jis mato sušaudytus būrius, nešančius
• saulės palaikus
• pro pragaro krosnis — Bašano karaliaus Ogo karste.
• ◊
• Užmerktomis akimis mato: iš žaizdų ir tamsos buvusieji
• žmonės dirba tokią begalinę šarvojimo lentą ir prausia
• mirusią saulę
• nakties rašalu ir savo kūnų krauju.
• ◊
• Jis mato: gatvelės iš baimės beveik susitraukė,
• ir sužibus pirmajai žvaigždei pravirksta graudžia
• pražūties malda,
• Hiršė-Leibas Taršišas, žemesnysis chasidų namų patarnautojas.
• ◊
• Ištuštėjusiame turguje kartu su vėju siautėja visiškas niekis.
• Hiršė-Leibas saugo Dangų: Dievas negali pasitraukti iš šio pasaulio.
• ❊
• ◊
• ◊
• Prakeiktas balandi, neperženk apleistų slenksčių.
• Prieš tavo skaisčiausiąją šviesą net stosis tamsa.
• Lojimas iš tuščių mėsinių
• nutildys tavo tviskančių upelių šniokštesį.
• ◊
• Kaip tu suporuosi savo vėją kvatoklį su vaiko verksmu?
• Kaip švelniai ir vėsiai auginsi piktus erškėčius vietoj rugių?
• Palėpių voratinkly
• su išprievartautų dvylikamečių mergaičių krauju tu išbluksi.
• ◊
• Prakeiktas balandi, neperženk apleistų slenksčių.
• Rusų belaisvių grandinių žvangesys tave užklups.
• Jie savo skeletų
• akiduobėmis pro pridvisusį kalėjimo rūsių aklumą spindulio ieško.
• ◊
• Tavo dangus ant mažakraujų mergaičių skruostų sumėlynuos.
• Šešėliai saulę išbogins. Tavo naktis nebepasirodys.
• ❊
• ◊
• ◊
• Nekalta balandžio naktis žvaigždėmis nusėja mirtį virš štetlo.
• Hiršė-Leibas Taršišas prisėlina — prie šungaudžio pašiūrės malda šešėliuos.
• Ir glosto besimeldžiančias uodegas
• nuplaktų šunų, kuriuos šungaudys auštant ruošiasi dirti.
• ◊
• Ir lyg lavono ranka jis diriguoja šešiolikos šunų chorui.
• Ir klausia kiekvieno, kur yra Pragaras, kur yra karščiausia Pragaro vieta —
• o tada iš šungaudžio mirties pašiūrės
• siaubingu kauksmu atsiliepia šunys: tenai, t-e-n-a-i.
• ◊
• Hiršė-Leibas klausia, ar virš aukščiausių viršūnių dar esama kitų viršūnių.
• Hiršė-Leibas klausia, ar po giliausiomis bedugnėmis dar esama kitų bedugnių.
• Ir pašiūrės šunys atsako
• užkimę nuo inkštimo. Bandydami pasprukti nuo šungaudžio kirvio — į šviesą.
• ◊
• Šunys, išsivarginę nuo lojimo, susilieja su tyla, su žvaigždynų kančia.
• Hiršė-Leibas Taršišas nesiliauja skaičiuoti paskutinio jų miego košmarų.
• ❊
• ◊
• ◊
• Amžinai įsimylėjęs balandis. Vaikai iš muilo pro šiaudą pučia vaivorykštes.
• Išblyškę, plonytės mergaitės subręsta ir skausmingai virsta moterimis.
• Žolynų šešėliai vaikiškai vėsūs.
• Prie Badanės namo šermukšnis droviom uogom liepsnoja ryškiai ir raudonai.
• ◊
• Elčikas ir Dveirkė glaustosi viešbučio „Italija“ sode.
• Jie žengia tyliai kaip vagys. Jų nerimas šlama pro obelis.
• Jie girdi kraujyje grojančias arfas.
• Dveirkė paleidžia grakščius klubus siekiančius lėliškus plaukus.
• ◊
• Jie saugo gimstančius pumpurus. Obelis perpranta
• Elčiko ir Dveirkės mintis, paslepia juos po pražydusiomis šakomis.
• Jie vieni — čia tiek daug pavasario,
• ir balandis dainuoja jų juslėmis kaip medžio šaknimis.
• ◊
• Naktis — Sutvėrimo paslaptis. Dveirkė pati atsidūrė Elčiko glėby.
• Jos švytinčiose akyse rytojaus kartos spinduliuoja ir žėri.
• ◊
• ◊
• Šaltinis: Menke Katz, Brenendik štetl (Degantis miestelis), I t., New York: 1938, pp. 83-94 (internete; tik eilėraštis)

---

◊

Mesijas

• Žinau, tėtuši, kad Mesijas iš Michališkių ateis,
• ant asilėlio prajos pro Svierius ir Švenčionis,
• ten, kur pasaulio žemė švenčiausiai atrodo.
• Žinau, motuše, kad Mesijas iš Michališkių ateis,
• nes jos pasiliko Rojuje,
• o Švenčionys šaknimis aukštyn įsitvirtino Danguje,
• ten, kur ilgesys kaip Dievas neturi nei galo, nei krašto,
• Mesijas ateis: ak, Michališkės, ak, Svieriai, ak, Švenčionys.
• ◊
• ◊
• Šaltinis: Menke Katz, Cfas (Safad), Tel Aviv: 1979, p. 52 (internete; tik eilėraštis)

---

 

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 25

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

---

◊

אַ בילעטל (אויף גמילת חסד?) פון אַ פּלונגיאַנער בית⸗מדרש   

   אָט דאָס איז אַ קליין, אַפּנים מיט⸗דער⸗האַנט אויסגעשניטענער בילעט (אָדער קאַרטעלע). די גרעסערע אותיות אויבנאָן מאַכן: „בּ המד·פלונגיאן“, ד.ה. „בית המדרש פּלונגיאַן“ — אויב רעכענען אַז דאָס צינגל וואָס שטאַרצט אַרויס פונעם לעצטן אות (א) אונטן לינקס איז אַן „אָנהייב“ פון אַ לאַנגע⸗נון מיט וועלכן דער בעל⸗כתיבה האָט מקצר געווען, צי געטראַכט אפשר אַז ס′פעלט אָרט

   דבר אחר: אַז דאָס עקל איז סתם, און אַ שרײַבונג „פּלונגיא“ איז אויסן געווען זיך דערנעענטערן צו דער פאָרם אין דער ליטווישער שפּראַך (Plungė); און אין דער עלטערער טראַדיציאָנעלער שרײַבונג פון שטעטישע (און שטעטלשע) נעמען מיט וואָרט⸗אויסיקן שווא איז געווען מיט א′, ניט ע′ (אויפן שטייגער פון ווילנא ∼ ווילנע). גיי ווייס…

   פונדעסטוועגן איז דאָס אפשר אַלץ פּשוטלעך אין פאַרגלײַך מיטן תוכן פונעם צעטל. זעט אויס צו זיין: א:ק אַרומגערינגלט צורעכטס⸗צו, און דער נומער 1, מער „יום⸗טובדיק“ אַרומגערינגלט צולינקס⸗צו. דער מערב⸗ליטווישער הענדלער אין אַנטיקל⸗זאַכן בײַ וועמען אונדזער מוזייעלע האָט עס (פאַר אַ שיבוש ממש) אײַנגעהאַנדלט האָט איבערגעגעבן (און בשעת מעשה באַוויזן) דעם קאָנווערט וואו ס′איז געלעגן: מיט ענלעכע פּאַפּירלעך אויף ליטוויש און רוסיש אויף אויסטיילן הילף פאַר נויטבאַדערפטיקע אין די אָרעמע יאָרן נאָך דער ערשטער וועלט⸗מלחמה און בײַם סאַמע אויפקום פון דער אומאָפּהענגיקער צווינשמלחמהדיקער ליטווישער רעפּובליק. אפשר ניט גלאַט צדקה נאָר אויך דורך אַ לאָטערייע (גורל⸗שפּיל) וכדומה. אַכלל, אפשר קענען מומחים דאָ צו הילף קומען, פאַרשטייט זיך מיט אַ באַדאַנקונג בשם אומרו אָדאָ אויפן אָרט.

   די מאָס איז אַ קליינינקע: דער בילעט איז סך⸗הכל בערך 4.4 צמ די ברייט אויף 2.5 צמ די הייך.

◊

---

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 24

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

◊

---

◊

דוויירע קלאַז פון שטעטל צײַקעשיק (טשעקישקע) דרוקט אָפּ איר „פרילינג⸗ליד“ אין „קינדערבלאַט“ אָפּטייל פון קאָוונער „פאָלקסבלאַט“ אין די לעצטע חדשים פון דער אומאָפּהענגיקער קאָוונער ליטע 

◊

 

 

---

   און לסוף, אויף צו העלפן משיג זײַן דאָס אָרט און די צײַט, די אייבערשטע העלפט פון דער ערשטער זײַט פון בלאַט:

◊

---

---

 

---

by Dovid Katz                                            Index in English

---

• ◊
• הירשע⸗דוד כ″ץ
• ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
• דינסטיק, זעקס⸗און⸗צוואַנציק טעג אין ניסן תשפ″ג \ דעם זיבעצעטן אַפּריל 2023

---

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 23

See also: Yiddish Mini-Museum of Old Jewish Vilna

◊

---

◊

אַ מימעאָגראַפירטער פּאָסטקאַרטל פון ועד ארץ ליטא, פון נאָוו. 1920, צו דער יידישער קהילה אין אוטיאַן, בעטנדיק ענטפערס אויף אַ צוגעשיקטער אַנקעטע

◊

---

---