Tag Archives: MENKE KATZ

Menke Katz Poems in English on Mikháleshik (Michalishek)

Posted on 15 September 2022 by Defending History

◊

Dveyrke I, Dveyrke II, Dveyrke III

Snowfall in the Village of Mikháleshik

In the Year of Three Thousand and One

Return to the Village of Mikháleshik

Visit to the Village of Mikháleshik

◊

Part of the Mikháleshik Yizkor Book project. See also: Menke’s Yiddish poems on Mokháleshik translated into English by Benjamin and Berbara Harshav.

See also: Menke Katz resource page

Menke’s books, essays, autobiography, biography, 9 Yiddish books, 9 English books

◊

Names of Mikháleshik

Mine are the names outmoded as the kindness of my mother,
humble as the cool shadows in the evening woodland,
where echoes do not pine away for the love of Narcissus,
but in yearning for a yell of the vanished children of Mikháleshik.
The restless rivulet roving through hankering Pigstreet,
will repeat forever and a day the names of Mikháleshik.
Listen:
Yeiske – Meishke – Blumke – Menke – Berke – Eltshik.
◊
Yeiske, real as this rhymeless prayer to love:
a thrilling chill from the snows of my childhood,
entrancing as Joseph through the dreams of Pharaoh,
not in dungeons of Egypt but on mudlands of Lithuania
cherished by a wish of a homeless, hunted Jew.
Yeiske, genuine as the light of my eyes.
◊
Meishke, a name moving as an oar of a home-made rowboat,
rowed idly by a lone, love-wounded lad.
longing for his barefoot maiden over the Viliya river,
which hugged the townlet of my bearded forefathers:
rich in mighty dreams, proud with hoary wisdom.
The crude oar in lover’s hands, miraculous as Moses’ wonder rod.
◊
Blumke, brisk as stray seeds flung into your face by a slapping wind.
Her hair braided with tough flowers growing out of the stones of a ruin.
Her fingers sore from plucking sorrel out of thornbushes.
Winter, she mellows by the light of cherubs on wings of icicles.
The sudden gust through frost-weeds rustled her in silks.
Blumke, sister of dandelions — O tear kissed sister of mine!
◊
Menke, laughworthy, not worth the eyehole of a needle, —
but my eyebrows are opulent, bushy as thoughts of life after death:
My father’ss eyebrows — the pride of the baretoed nights of Mikháleshik,
eager as expectant moments of a long-awaited beloved.
My walk is light and free as my mother’s laughter.
I am dangerous as at twilight a falling day,
daring as a newborn word, startling as a freshly molded verse.
I am chatty as Yiddish, my mother tongue.
I dallied with dreams as in a game of jackstones,
when stars paved the crooked, unpaved alley where I was born.
◊
Midnight.
The candlelit house struggles with the night, blind as a mole.
Berke — a boy left all alone in the depths of a “kheyder” tale,
where a dark forest glares only with the eyes of a threatening bear.
The bear is shaken by the awe of the pleading boy:
“O, bear, bear, bearele, be timid and kind,
mamma will surely bring you tomorrow
a tasty cooky flavored with poppy-seeds.”
◊
Eltshik is the neighboring brother from the nearby cemetery:
a lad wrought on a windowpane of our age-weary house,
caressed by pitiless winter, pampered by bleak, freezing design.
Eltshik — a name scorched under the ashes of fire fiends.
Mikháleshik in flames toward a deaf, godless sky,
carries him to heaven, like Elijah, on horses of fire.
◊
The moon is a snow-apple of a delusive orchard,
to tease hungry little brothers and a fright-skinned sister.
Carved in traceries of frost-work appears Elijah of Gilead,
seeking death, in vain, under a broom-bush,
with God not in wind or fire, but in tender whisper.
The smell of caves of the wilderness on his clothes.
The kindness of a far lucky morrow in his eyes.
Real and near as the next-door neighbor,
he opens for the children a bagful of bread,
brought to him by ravens at the brook Kerith.
Eltshik is the light of his long shining beard.
He scatters on the windowpane the three hundred bits of silver
which Joseph gave to Benjamin in the land of Egypt.
The cheery sister picks frost-beads for a fairy garland.
The wealthy little brothers gather the fancied coins.
◊
From: Menke Katz, Land of Manna (Windfall Press, Chicago 1965), pp 32-33. First published in Commentary (Feb. 1959).

◊

Dveyrke – I

The dingy street — Zohar-lit, a wonderland.
Folks sing of the rarest gems found in tears.
Paupers give alms with Elijah’s blessing hands.
Splendor crowds the lurid lanes when you appear.
◊
Your steps in sandals are as Shulamite’s,
though you keep not the vineyards of En-gedi,
but the simple brooks — the wandering myths
of Lithuania. Your breath of En-gedi.
◊
Kabbalists turn dust into flesh, bone into rays.
The moon frays the silver off its face with mud,
dreams and soot of the wistful alleyway.
Tales of princes bring a castle into each hut.
◊
Legends slumber in crumbs of light, in stones and thorns.
Nearby‚ swim starry maidens, river-borne.

◊

Dveyrke – II

The trance of sephiroth in the dying day. Mean
winds bang the loose shutters of the old house.
We vow to love ever-craving as the stream.
Fresh from the stream the knit daisies of your blouse.
◊
Dveyrke, coy, dimpled maiden of my childhood,
with the yearning of my hometown in your eyes:
comely as Mikháleshik, where my cradle stood,
where beards are thick with pilpul and thumbs are wise.
◊
My words to you untouched as kisses in a dream.
Yours — the treasure-hunt by an unknown poet owned:
a weeping flute playing for the stone-eared lost hymns.
Mine — what is left of you: gold of days, never dawned.
◊
Forlorn I stand — a cursed tree which gives no shade.
Harvests yield the fragrance of your hay-scented braids.

◊

Dveyrke – III

“Our day dream is a lone oasis through the crowds of New York.
Tender as the light of unborn days you come with aurora.
You walk through a golden Mikháleshik on streets of New York.
O Dveyrke, your name: raw, strength of Yiddish, love of Deborah.
◊
“The streets welcome you with carefree laughter of sparkling children.
Nodding snowdrops in a schoolyard promise you the nearby Spring.”
“I come from Oschwentchim, a strangled child of God’s chosen children.
I know, white flowers are sisters of snow, the first tears of Spring.
◊
My heart is a black orchid, spun of ashes, my touch might
turn every stone into a tombstone, my dimples into scars.
The first rays are shamed, untouched wine-cups for our marrying night,
as I leave beyond dawn, dreaming of you in a bed of stars.”
◊
I see Mikháleshik in heaven — the prettiest alley.
O bride of my daydreams, O Zion’s lily of the valley.
◊
From: Menke Katz, Land of Manna (Windfall Press, Chicago 1965), pp. 34-35.

◊

At a Patched Window

I am a lover, a pauper, and a poet.
My heart is clean beneath the threadbare shirt.
I learned wisdom from the Talmudic skies of Lithuania.
I am gracefully uncouth.
I cleaved my grace from the slums of New York.
◊
My father like Columbus dreamed of America, when I was born.
My childhood wanned at a patched window,
where I imagined a cake soaring like a cherub,
where I saw candy, toys, and cocoa,
under the wings of a nymph only.
◊
The cruel hand of destiny led us through hunger, war and plague.
We were four little brothers and a scrawny sister.
In the autumn garret we heard the song of Spring,
as crawling doves would hear the giggle of their craven victor.
The wind through redolent meadows was a bleak laughter.
◊
O our weary mother carried us
through the prosperous thorns of our scared little town, Mikháleshik,
From a fairy tale came the night — a spectral undertaker,
to bury the thorny day of Lithuania.
God was the baker from Eden who baked the tasty stars.
◊
From: Menke Katz, Land of Manna (Windfall Press, Chicago 1965), p. 36.

◊

On Your Name

O your name may be
tender as the sore wing of
a baby eagle;
soothing — mother’s first refrain:
— ai – le – loo – le, loo – le – loo.
◊
Your name may be harsh
as Yiddish — proud mother tongue
of witch-hunted Jews;
when words hit with the wrath of
stones flinging against a foe.
◊
Your name may be bleak,
as the house where you were born,
where I saw your first
light-hating dawn streaking gaunt
specters on the cold chimney.
◊
The walls — mossed humps, (were
once gallant birch trees.) gilded
by the gloom of a
timorous wick. I saw you
a newborn apparition.
◊
Our mother — tallow-
pale, fancy-stung. The rocking
cradle conjured the
shades of the haunted ruin:
the adjacent land of fiends.
◊
O Mikháleshik,
our village in Paradise
dreams of herring and
potatoes. Our reveries
twine through the twisted alleys.
◊
The trees of Eden
grow on frost fettered casements,
crave in vain the ax.
Your name — five frozen claws in
assault: Y! E! I! SSS! KE!
◊
From: Menke Katz, Land of Manna (Windfall Press, Chicago 1965), p. 38.

◊

On Hunting

I heard the legends
of Mikháleshik at a
brook in New England.
I saw the deer take your moods
in a dash to the unknown.
◊
O leave for the armed
coward the skill to
vie with a trapped deer;
the fun to pierce the heavens
with the cry of a shot bird.
◊
In the plundered nest
only ghosts hatch their cursed eggs.
Calm has a vile tongue.
Even stumps are wounds in the
twilight woods. Even stones bleed.
◊
The cat bird — a pest
mews odes to a craven ghoul.
The wind strews baned seeds.
O hear a dead bird with a
broken beak peck someone’s skull!
◊
From: Menke Katz, Land of Manna (Windfall Press, Chicago 1965), p. 40.

◊

A Shade Or Two

We will die singing
Yiddish, heartrending folksongs:
hoary lovers with
the idle, witted delight
of our kind-jawed grandfathers.
◊
Let us say there is
a Mikháleshik beneath
its ashes, beyond
our dust and we will play love
on the coiled lanes with elf maids.
◊
Let us say there is
no end. The end is just an
instant earlier
than beginning. Darkness is
just a world older than light.
◊
Just a wound between
thorn and violet, just a
flare between frolic
and gloom. Only a lightning
between silence and thunder.
◊
O let us say there
is a bygone heaven not
a bygone love. Death
is simply a shade or two
other than life. No sunset
◊
grieves to its last ray.
We are in the afterglow:
far, scintillating
beacons — hermits of the sky.
O ever circling, stray moons!
◊
Years surge and recede:
a sea driven to the shoals.
We yearn through wind, dust.
Longing is a hurtful grace,
not within the grave to hide.
◊
My hymn to you will
never end. At each moondown
will ever meet in
mystic Safad two brothers,
two poets of long ago.
◊
From: Menke Katz, Land of Manna (Windfall Press, Chicago 1965), pp. 42-43.

Eltshik and Dveyrke

unrhymed unrefrained chant royal
◊
◊
Eltshik, my brother, you died at seventeen.
You will be ever and ever seventeen
as on the wonder island of Bimini.
No retreat is as good a haven to yearn
for you as on the thronged streets of Manhattan,
no solitude solemn as dusk on Times Square.
Subways in the rush hour know my hymn to you
when crowds flock as if to celebrate their
next to live, the adventure of being born,
shout down the city: Ho! Waiting in endless
row of ages since Genesis, we arrived!
◊
You saw your last sunset in Mikháleshik,
our hometown devoured by retreating armies,
limping to their death on Lithuanian
bareboned earth. You died longing for your maiden
Dveyrke bound by an oath at the open ark
of the moonlit synagogue that your love will
live as long as Spring, flowers and bees will meet.
Moses walked out of the Torah to witness.
The creek rolled like the pilpul of the Talmud,
drowned in dispute of the wise sages who live
in the mirror of the river Hiddekel.
◊
O good to find our lost hometown in New York.
Shadows of buildings give shade to the same sky,
prankish cherubs play hooky on towerpanes.
A tower ascends like our town in a dream,
the hovels climb over one another,
reaching for the known unknown to remind God
it is time for Messiah to rouse the dead,
to wake the children massacred at their play
while kneading out of mud-pies a new Adam,
to resurrect the tattle of the mute hag,
every blot and blemish — the true signs of life.
◊
Charon on a cloud ferries the dying day
through the dark memories of the river Styx,
a day smoke-eaten as an ashen alley
of my childhood against the howls of battle:
June was foul with the rootrot of red armies,
uterine brothers of plague breeding storm troops,
proclaimed free gallows for all creeds and races.
Poor Satan was a farmer with a gory
sickle, beheading Jews, God, Tartars alike.
The sun was like the gold head of King Midas,
the last rays pondered on spears, in love with death:
◊
No kindness is as kind as comrade Death.
Kind is a felled tree made into a coffin.
True are flowers daunted in a mournful wreath.
No beginning is as gracious as the end.
Dveyrke appears, stars hold her silver bride chest.
Left of her is her voice in sobbing rivers:
— Come my love out of the lovers of evil.
It is the end of grief, the end of Sheol.
The charred gibbet can only frighten itself.
The folks of hell break the sword guarding Eden!
• • • •
The city reborn, rides down the skyline drive.
◊
Eltshik, there is more wonder on Fifth Avenue
than in the hanging gardens of Babylon,
there is more legend in our casual chat
dallying with time at a cup of coffee
than in Scheherezade’s thousand and one nights.
◊
From: Menke Katz, Rockrose (Smith Horizon Press, New York 1970), pp. 74-75.

◊

Gold Diggers

Mikháleshik, village of my mighty
ancestors, bearded rivermen reared in woods,
with the chilled iron of axes in their glance,
foil the foe gnawing the root in its crib,
wean the saplings in their tree nurseries,
towing barges, drive onward to Eden:
Yiddish flowing as the Viliya river,
biting as the coarse teeth of a ripsaw.
Earthbred, illstarred gardeners with lucky spades,
digging potatoes like buried treasures,
gold diggers with potato forks ransack
the furrows stabbed with daggers of broken rock;
the potatoes — tricksters, play hide and coop,
in the tired earth of Lithuania.
◊
A flock of roaming goats frolic around
the “ hekdesh ” where the beggars, the feeble,
the chronic derelicts loiter, grazing
the straw roofs blended with duff and leafmold,
hit by the evil eye of goat suckers;
the he-goats: whiskered, entranced goat-gods
gallop at midnight, in illuminous
ecstasy when terrorized by a falling
meteor, a mortal from Paradise,
a fugitive from the night sky, breaking
away from the chains of infinity,
bringing the twisted lanes into the
solar ranks as if dilapidated
Pig Street and the seventh heaven are one.
◊
Eden on Fridays is always nearby.
Angels visit here like next door neighbors,
assert that Elijah is on the way,
with the Sabbath feast for the Sabbathless poor.
Badonna, mother of a craving fivesome,
depends neither on angels nor Elijah,
but on the miracle of her skilled hands
which pick the wood-sorrel, the berry-cone,
garlic, the pride of the lily family;
lentils, the value of Esau’s birthright,
sauce sweetened and stewed to a goody pulp,
the keen aroma of cool ciderkin,
made of the tasty refuse of apples,
of rootstock, the seed, stem and skin of the grape.
◊
If not challahs fit for a silver wedding,
a roll, by the grace of blessed candlelight,
with a scent of honey for the Sabbath queen.
If not gefilte fish stuffed with savored crust,
a herring, humble as fresh waters, spawning
in sod huts, legends of the North Atlantic.
Mead, (call it wine with a raw grain of salt)
served in laurel pink goblets from pitchers
bom by the hands of village potters, with
ears and lips of clay licking yeast, honey malt,
adorned through ghost-fire in underglazed colors,
stored in dark cellars to drink lechaim
to each breath of every creature on earth,
at the light of the long zero winter.
◊
Children in the rapture of reveries
see their father Heershe-Dovid in far
America, mining the gold of the silks
fondled in the factories of New Jersey:
The “hekdesh” turns into a castle of gold.
Eltshik leads the human wreckage into
a world baked like a round kugel, the moon
of yogurt, the stars — crisp potato balls.
Berke rides a bear made of prime confetti.
Menke sees Jonah in the kind whale, welcomed
with milk and honey. Yeiske is about
to reach the sun as a plum of bonbon.
Bloomke, the only sister, cries over
spilled milk of crushed almonds, to nurse her
pampered doll made of the sweets of marzipan.
O the dream is swifter than the wind, it brought
America into Mikháleshik.
◊
Heaven on earth is in the children’s eyes.
Who is richer in gold, America
or the sun? Eltshik says: at dawn, the sun
is richer, at twilight, America.
Berke tells of a street — a dream in New York,
paved with silver dollars like little moons.
Menke in “kheyder” confides, his father
Heershe-Dovid (tall, yearning and handsome)
sailed the seas to change his jaded horse
for a gallant filly, the squeaking wagon,
for a two-wheeled pleasure carriage; to trade
the cow with the drying udders, hardly
enough for milksnakes, — for a herd of an
aristocratic breed with teats like milkwells.
Sunset. Yeiske sees the clouds sail like boats
with gold which dad sent from America.
Bloomke fears there may be a shipwreck in
the clouds and flood the village with gold.
◊
O the singing Jews of Mikháleshik:
O my unsung uncles, gloried horseshoers,
famed to shoe horses as they leap off the ground.
Jews with bodies like wrought metal; hammers
pride their hands over the anvils; felling
trees, hewing timber: robust, manful lovers,
lure the longing mermaids out of their streams,
to break their mirrors into dazzling charms,
to languish lovemad at their feet, to pine away,
on the mudlands of the Viliya river.
◊
From: Menke Katz, Burning Village (The Smith & Horizon Press, New York 1972), pp. 12-14.

◊

Cry Wizards

April.
All fools’ month.
The palms fool the
palmreaders, the stars
fool the stargazers. The
village of Mikháleshik
echoes with the weeping of the
professional mourners, the elite
of the hekdesh, the beggar’s guesthouse, the
womenfolk with eyes like unloaded tear bombs,
cry wizards who gathered to fight the oncoming
German armor with lament, bewailing yesterdays
todays and tomorrows dead, form a wailing chorus with
the homeless, the barefoot wanderers of Lithuania.
◊
From: Menke Katz, Burning Village (The Smith & Horizon Press, New York 1972), p. 24.

◊

Before Battle

Listen to the silence, in the village
of Mikháleshik, a sudden voice is
like the crack of a whip. The ferry barge
rocks idly, yearns for its barefoot captain.
◊
The houses huddle behind their shutters,
devour their sleep as a last meal. The night
is sawed into pieces by the crickets:
the fairy carpenters of the village.
◊
Maidens hide in desolate attics, wreck
with their frightful steps the skilled labor of
industrious spiders who spun here through
dark ages their silk treasures undisturbed.
◊
All around the muttering waters of
the Viliya river peel the bark of
the hewn trees; beyond, wild forests breed wolves,
local myths, haunted caves where robbers live.
◊
Long winged petrels fly out of the burrows
of rocks to presage the approaching storms.
Jews at their midnight prayers hear the wind
saying kaddish through the autumn willows.
◊
From: Menke Katz, Burning Village (The Smith & Horizon Press, New York 1972), p. 29.

◊

Two Armies

(Tanka)

◊

Two armies — two foes,
two iron generals in
their panoplies of
fierce splendor, in their evil
magnificence, from soul to
◊
sole made of medals:
the seals of death, outdazzle
each other across
the cascades of the two banks
of the river, dauntless as
◊
their machine guns, two
gloried desperados of
kaiser, sword and czar.
Under their heels surge small fry
sergeants, mace bearers, cringing
◊
hoards; gunbright soldiers,
wise as their guns, beam with right
and left shoulder arms,
with rifle salute, super
shockmen learn the miracles
◊
of the gospels to
stride the waters like Jesus,
the prince of peace, drill
in reconnaissance, race to
thwart counter reconnaissance.
◊
Snipers — camouflaged
dreadnaughts, concealed in ridges
hide in the hellmouths
of stone devils, under the
brute eaves of cliffs, prying through
◊
snoopscopes into each
others sly schemes. A stray light,
weary as if it
traveled centuries, reveals
treasures buried in legends.
◊
Dew on bloodweeds are
Job’s tears, gems of misfortune.
A rosary of
a dead soldier’s fingers points
to a gaping sky as if
◊
it were guilty of
his death. A cliff resembles
a blind Samson hewn
of fog, cloudbursts, lightning storms.
groping out of the ages.
◊
Time shackled his mouth,
stoned his scorn; rooted in rock
he is from head to
toes a tightlipped, clenched prayer,
to regain his ancient might.
◊
to down from pillar
to post both horrormongers,
the valiant doomsmen.
winners of human carcass,
the purebred lovers of hate.
◊
Both foes, impatient
as fire for the command to
draw the triggers, to
rush death out, to turn into
dung every likeness of God.
◊
Both intermingle
their shout songs: rah! -rah! Hurrah!
hurray! huzzah! yell
themselves hoarse for each other’s
throat. It seems barking barters
◊
are here to compete
for their hellware. death is their
only buyer. The
riverway which transports the
timber of the wild forests
◊
is a mirror of
cold steel: spears, foils, bayonets,
gleam in the hands of
terrorful cossacks bred on
the wrath of the fist, lulled by
◊
the lullabies of
rattling musketry, suckled
from their mother’s breast
lust for fire, swinging sabers,
whips, scimitars; saw their panes
◊
clawed with frostwork of
bleak Siberia, winged with
Caspian sea fiends;
taught by the sword and buckler
only the game of playing
◊
havoc, of riding
bare horseback on the kill, quick
to reach the skull, the
true emblem of conquest, the
ghastly flag of victory.
◊
Both armies pledge: not
a mouth of the enemy
will be left here with
enough breath to tell of the
grand holocaust. The Germans
◊
howl: yah! the earth will
whoop and holler with cossacks
buried alive, the
Russians swear: we will build of
German heads a triumph arch!
◊
Both armies — both foes
bear the same witness: death, both
are about to swarm
to doom to ash the comely
village of Mikháleshik.
◊
From: Menke Katz, Burning Village (The Smith & Horizon Press, New York 1972), pp. 30-33.

◊

After Battle

O the vicious calm!
Even the owl on the roof
is afraid to hoot,
listening to disaster:
the steps of night intruders.
◊
Calm is the language
of stones on the only paved
alley — the warpath
of strangling armies through the
village of Mikháleshik.
◊
Calm is the slumber
of unemployed plows, dreaming:
they cut. lift, turn the
soil, prepare the seedbeds in
deserted shops of blacksmiths.
◊
Calm as the Godful
eyes of a lamb (a bleating
bundle of fear) which
plead for mercy under the
dazzling knife of the killer.
◊
Calm is the tongue of
ghosts with long snouts and small tails
(of the slaughtered swine)
which haunt the forsaken barns,
smell the yellow blotches of
◊
barley-scold, gnaw the
wheat and apple rot, leak the
milky stools stained with
the first milk of heifers, ride
on the skins of ponies, on
the yoke of oxen
who left here their sterile might,
their harnessed summers.
Calm is the wounded Saint Paul,
made by the saintmaker of
◊
the village with a
heart of wax, eyes of fireclay,
a soul of melted
honeycomb, crying to the
cursed earth: O tomb of heaven!
◊
Calm are the unmarked
graves of soldiers which keep rank:
loco and poke weeds,
com cockle, the skunk cabbage
of starved Lithuania.
◊
Hooded crows attack
the calm like carrion, crow
the names of unknown
soldiers, darken the twilight,
prophesy the end of days.
◊
From: Menke Katz, Burning Village (The Smith & Horizon Press, New York 1972), pp. 34-35.

◊

Children Of Pig Street

Children with symptoms
of early blight, yearning to
break into bloom on
the tearful alleys of the
village of Mikháleshik,
◊
bear on their faces
the puddles of the village,
the swamps of the low
lands, troublesome as the fire
weeds which thrive on the grief of
◊
blackened fields, scorched by
the fleeing foes before the
wheat is bearded, run
the stray dogs away from their
catchers, the mice — from their traps;
◊
climb trees to learn from
the loud voices of tree-toads:
(the weather prophets)
to predict rain, shrill with the
piping call of spring peepers.
◊
Children — fugitives
hide with deserters of maimed
armies, in murky
haymows, in the ruins of
Pig Street, in bush and jungle.
◊
Children — haunted by
the sister goddesses of
song and art, science
and music, adorn even
the outhouse with their fretwork.
◊
They learn design from
frostwork on windowpanes, carve
hyenas with smiles
of hangmen on every sash
of the whitehearted jailer.
◊
Butte, roof and mesa
is their stage, hurrahed by birds,
goats, brooks. Boys are Lenins,
Trotskys, little girls are red maids,
rouged with the blood of cherries,
◊
imitate ramble
roses, cling in large clusters
on cemetery
fences, use the headstones as
barricades, in mock battles;
◊
serenade the dead,
on whistling jars, teach parrots
to mimic the cry
and the laughter of the mutes:
hear lovebirds answer thousand
◊
and one riddles which
the winds ask the graves since the
coquetting Eve lured
the handsome serpent in the
shade of the first apple tree.
◊
Children, aerial
acrobats, perform feats on
trapezes, dance on
ropes with leg flings in Sophic
rhythms, buck and wing over
◊
roofs like tigermoths,
announce penny rides to the
moon, play the snake and
the snake doctor, eat fire, drink
venom and piss blood; wistful.
◊
see dusk in, dusk out
the sun — a fire chariot,
awaits Elijah,
to fly him to the heaven
of Sabbath and wonderfoods.
◊
From: Menke Katz, Burning Village (The Smith & Horizon Press, New York 1972), pp. 85-87.

◊

On God’s Children

Harry,
the knife is
here not even
to cut the throat of
a flea. I learned on Pig
Street that baby pigs are the
favorite pets of angels that
knives are here to break bread with all God’s
children, such as the white little goat who
promised almonds and raisins in songs of my
mother when she lulled me to sleep, in the wooden
cradle, in the wistful village of Mikháleshik.
◊
Harry,
the knife is
here only to
strip nude the fruits from
the trees of Eden. (I
heard a weary wanderer
saying in the shade of a tree:
all trees are from Eden.) Mine is the
fire (not the flesh) of the bull—the champion
lover. Let us drink no toast to life with the
hunter, Satan’s sportsman, with hands of death. O let
us not pollue with blood the wine of heaven and earth.
◊
From: Menke Katz, Two Friends I by Menke Katz & Harry Smith (State of Culture & Horizon Press, New York & London 1981), p. 36.

◊

Snowfall in the Village of Mikháleshik

Children in my dream
ful village saw in a snow
fall the celestial
hierarchy fall, every
snowflake—a fallen angel.
◊
Some flakes were seraphs,
some—cherubs, some archangels.
Snow brought the crooked
alleys into heaven. Each
snowflake left a tear for the
◊
poor synagogue mouse
and a kiss of peace
for the dust of the
nearby cemetery, the
Eden of my forefathers.
◊
From: Menke Katz, A Chair for Elijah (Illustrations by Lisa Smith. The Smith, New York 1985), p. 22.

◊

Neverland

In the
wind on my
street, I hear the
voice of the organ
grinder, (all that is left
of him) Yankele Klezmer,
the alley musician of my
razed village. I hear the lone, sobbing
organ barrel ask God, beast, man, Satan:
which wing, which flying windmill, which distance can
reach you, my vanished village? Oy Mikháleshik,
my first love, my last tear, never dying neverland.
◊
From: Menke Katz, A Chair for Elijah (Illustrations by Lisa Smith. The Smith, New York 1985), p. 23.

◊

Sundown on the Old Street

Skyborn
alchemists
turn the twilight
slums into goldarn
castles. Genesis: as
if God created heaven
and earth at dusk, here on the old
street. Adam is a booze hound, drinking
lechaim to hell. Eve is a lucky
whore, angels spit pennies from heaven; Eden
is a bait cherry under her tattered figleaf.
A pimp—a serpent, dressed to kill, entwines the old street.
My punky room is a giant’s mirror where I, ages
hence, live in wonder tales of the village of Mikháleshik.
◊
From: Menke Katz, A Chair for Elijah (Illustrations by Lisa Smith. The Smith, New York 1985), p. 33.

◊

In the Year of

Three Thousand and One

(on the atomic war)

◊

The vision of Menke, the son of Heershe-Dovid,
the poet of potato folk of the village
of Mikháleshik. I see the end of all
life on earth, in the year of three thousand
and one: end of man, bird, king, hangmen.
The unborn welcome all beyond
time. Winds will telltale of a
bygone world. Not an ear
left to listen. God
will hide in fear
of the thug:
Satan.
◊
From: Menke Katz, A Chair for Elijah (Illustrations by Lisa Smith. The Smith, New York 1985), p. 44.

◊

Return to the Village of Mikháleshik

◊

1.
When Velfke the mystic returned from every hell on earth, in
shreds and patches to a heap of burnt ruins which was once
the singing village of Mikháleshik, he saw like
Abraham, when thrown into fire, each flame—a rose
of resurrection. He saw his ancestors:
proud-blooded beggars slink out of the scorched
ages, their tears mixed with the ashes
of Beggar Alley. The aching
silence outhowled hungry wolves
in the moonlit fright of
the forest. Feathers
of a devoured
crow haunted
the wind.
◊
◊
2.
Velfke the mystic saw God: a guest in heaven as man on earth.
He saw God dying with the last ray of deathful sunset.
God was a dead beggar begging life from the dust to which
all his creations returned. O if Yankele the
needle-nosed tailor were alive he would sew a
divine shroud for God but now he must lie shroud-
less with all the dead in the downed summer,
in the naked autumn. Gabriel
flew out of Daniel’s visions,
embracing with his kind wings
God’s Edenful being,
cried Kaddish with the
first and last life
on earth: God
is dead.
◊
◊
3.
Velfke the mystic stood like a fablemonger
listening to a tempest—a thousand roared curse
against God, terrorizing the storm-lit
heavens, shouting out time and space: Down
wretched angels, winged traitors of
dreams. He heard each thunderbolt
proclaim he is God’s heir
to rule the hollow
heavens, the world
of each flea
on earth.
◊
◊
4.
Velfke the mystic saw Messiah over God’s invisible
grave eulogize the dead king of life and death: God you drowned in
your sins. When I, the son of David will come, you will rise
like all the dead, to atone to every worm, man, beast.
Only then you may say the light of the first dawn
is good, only heaven without hell is good,
only the earth without grief is good. He
saw Messiah leaving, bound to his
oath to return at the end of
night and day. A lost crowd of
fallen angels like stray
waifs chummed with dancing
little bears—the
playfolk of
the woods.
◊
From: Menke Katz, A Chair for Elijah (Illustrations by Lisa Smith. The Smith, New York 1985), p. 49.

◊

Deserted Winter House

for the lovers of Mikháleshik: Eltshik & Dveyrke

◊

The house stands like a
frozen ice-bound boat. The wind
shakes the loose beams of
the mossbushed walls, plays through the
cold chimney as on a flute.
◊
Stray voices remind
of yesterfolk. The dying
day donates the last
moments of its light to the
dark stove, blind as its ashes.
◊
A forsaken scythe
mows time, dreams of ripe-eared corn
fields, of sated barns.
A saw aches with broken teeth.
Death is a next door guest here.
◊
A lucky horseshoe
on the restless door bangs to
and fro the dream of
a dead lover, reborn by
mother frost on a moonlit
◊
windowpane, gallops
on a flying horse to meet
his snowfair love who
waits for him in an iceboat,
to sail to bygone ages.
◊
Tempest. The tall oaks
storm-tossed, leave their wild forest,
follow the lovers
in search for their village, lost
in fire-mouths and high waters.
◊
From Two Friends II by Menke Katz & Harry Smith (Birch Brook Press, Otisville, New York, 1981), pp. 12-13.

◊

Visit to the Village of Mikháleshik

(cinquains)

◊
The wind
tells desolate
alleys, there were people:
laughter, cries here once upon
a time.
◊
A shot
rowan tree with
ailing red pomes, in late
dusk, stands as in tubercular
fever.
◊
The last
bits of bygone
days hide in cracks of
walls, live in peace with the prince of
darkness.
◊
Greenhead
flies, in a danse
macabre, mob the swamps.
Ghouls with eyes like louse-berries feast
in graves.
◊
Still left
is Velfke the
mystic, in sackcloth and
ashes on his head, mourns the death
of God.
◊
Malke, the queen of the
village, in moonlit shrouds,
joins a stray wolf, barking against
heaven.
◊
From Two Friends II by Menke Katz & Harry Smith (Birch Brook Press, Otisville, New York, 1981), pp. 66-67.

◊

Dancer

Yoodl the alley dancer, the jolly beggar
of the hekdesh — the poorhouse of the village
of Mikháleshik would for a crust of
bread: leapfrog, hopscotch through fire, brimstone,
whirl with the devil-chasers in a
hellabaloo. In starless
nights, a winking wick in
an oilhole repeats each
dance on the low
smoke-eaten
ceiling.
From: Menke Katz, Nearby Eden (The Smith, New York 1990), p. 16.

◊

Old New York Sundown

I see my Burning
Village of Mikháleshik,
in a sundown of
old New York. A cloud over
Cherry Street is like a scorched
hovel of Beggar Alley.
From: Menke Katz, Nearby Eden (The Smith, New York 1990), p. 34.

◊

Race of Ghouls

This
is not
a poem.
It is a curse,
no bomb can shatter,
no gas-chamber can choke,
against all the ghouls — the East
as the West, the same evil race
of ghouls, all true lovers of dead Jews.
No darkness frightens as the cruel daylight,
on the scorched alleys of my erased village:
Mikháleshik — dreamland of Lithuania.
◊
Night
in, night
out, dream in,
dream out, I see
my aunt Beilke in
moonlit shrouds tell wondrous
tales. Beyond all beyonds, I
hear a voice calling: Rise deathless
Jews from Ponar, Auschwitz, Treblinka,
like David, father of Messiah, each
one with a stone in a sling, bring again and
again the head of a ghoul, in a shepherd’s bag.
◊
From Menke Katz, Nearby Eden (The Smith, New York 1990), p. 96.

Tagged MENKE KATZ, Michalishek (Mikháleshik), Michalishki (Belarus), Mihalishki (Belarus), Mikhailishok, מיכאַלעשיק | Comments Off

Yizkor Book for Mikháleshik (Michalishek) in Vilna Province (Michalishki, Belarus)

Posted on 13 September 2022 by Defending History

◊

≡ ספר מיכאַלעשיק ≡

מיכאַלישקער יזכור⸗בוך

◊

In Mikháleshik: Kháye-Rífke (left) and her parents Khóne-Vélvl and Khiyéne Rudnitzky enjoy some fun with the photographer in town for the day. Courtesy of the Esther and Edward Livingstone Family Collection (L.A.). From Mikháleshik photo section in D. Katz, Lithuanian Jewish Culture (2nd revised edition, Vilnius 2010, pp. 330-336).

◊

A WORK IN PROGRESS. FOUNDED 13 SEPT. 2022. LAST UPDATED 28 MARCH 2024.

◊

PREFACE

CONTENTS

◊

APPENDIX 1: Prewar Archival Materials

APPENDIX 2: Postwar Publications

◊

Appreciation

A group of United States based friends of Mikháleshik Jewish history and memory have made a donation to this Yizkor Book project that has enabled the restoration and digitization of a collection of audio cassettes recorded (in Belarus, Israel, and the United States) in the 1990s with natives of Mikháleshik. The gift is in memory of

Jorek Blocher

(Urke Blacher, ±1910–1996)

who was deeply committed to the creation of a Mikháleshik yizkor book and whose extensive Yiddish writings on Mikháleshik are available via links available in the contents below. Urke worked tirelessly, and successfully, for the entire households of Joahim Iluk, and of Konstantyn Dąbrowski and Elena Dąbrowska, who risked their own and their loved ones’ lives to save him and others during the Holocaust, to be recognized as Righteous Among the Nations by Yad Vashem.

Many thanks to Ruth C. Clarke and Vital Zajka for their vast and indispensable editorial, research, and translation contributions to the Mikháleshik Yizkor Book. Thanks too to Regina Kopilevich and the late Roza Bieliauskiene for their generous contributions of materials for the project.

The Yizkor Book urgently needs support to continue to grow. Please consider a donation (noting that it is for the Mikháleshik Yizkor Book project). You can contact us at: info@yiddishculturaldictionary.org.

◊

Preface

After the death of my father Menke Katz in 1991, I embarked on a project to encourage the last survivors of Mikháleshik to write new memoirs and to sit for recorded audiotaped interviews. Mikháleshik, where Menke’s mother Badonna Gubersky (Badáne) was born and where her family lived for centuries was where Menke spent a vital part of his childhood, during World War I. Amidst the suffering of war, he was enchanted by its kabbalists, beggars and dreamers, which contrasted with the much larger county-seat town, Svintsyán (Švenčionys), where he was born. Mikháleshik is variously spelled Michalishek, Michaleshik, Michailishok and more, today: Mi(c)halishki, Belarus, and in the interwar period, in Poland, Michaliszki. The townlet is a focus of many poems in his eighteen books of poetry, nine in Yiddish and nine in English (a compilation of poems on Mikháleshik is in progress). He also published memoirs and historical work (in Yiddish and English) on language, folklore and watchmaking in the town, a book of children’s stories from the town (in English), and autobiographical memoirs.

The plan was to gather the written memoirs and (transcribed) recorded interviews for a planned Yízker Bukh (Yizkor Book, book commemorating a destroyed East European Jewish town). The project never came to fruition, alas. I take personal responsibility for that. Departure from Oxford and relocation to Lithuania (with a year at Yale in New Haven along the way) took their toll, along with my failure to find support for an actual book. Moreover, various commitments of sponsorship, as can happen, never materialized.

Nevertheless, those peregrinations enabled me to seek out new informants, during trips to Israel (including several specifically for locating and taping survivors from the town and also from the region), and also in the New Haven area, where my own dearly loved Holocaust-survivor cousins from Mikháleshik all lived. They were the three children of near-legendary Watchmaker of Mikháleshik (and Holocaust survivor) Avremke (Abraham) Gubersky: Gershke (Gershon Perecman), Blumke (Blanche Kusovitsky) and Frumke (Frances Greenberg, the youngest, and in her own playful way, the most Mikhálishkean of all). Among the inspirational people they introduced me to in 1991, after my first visit to Mikháleshik (winter 1990-1991), was Berke (Boris) Klor. Berke had spent decades on his map reconstructing where every Jewish family lived. See his entry in the Contents for the complete map. He then spent years fulfilling my own request that where possible he add in contrasting-color ink the names of the families who had previously lived in each house, before or during the First World War, i.e. the Mikháleshik of my father’s books and tales, and ipso facto, adding a generation or two more of historic depth. Berke Klor introduced me (by letter) to Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) of Glenview, Illinois, whose many written memoirs, sent over the subsequent years, would themselves make for a fine Yiddish book. Berke also took me to meet Urke Blacher (Jorek Blocher) who sat for hours of taped interviews and sent in Mikháleshik memoirs for years. The plan is for all the written memoirs to be scanned and the audiotapes digitized for linking on these pages.

Detail from Berke Klor’s map. Click (twice) on image for enlargement.

Now, at the wise suggestion of my friend and colleague, the master genealogist and guide Regina Kopilevich in Vilnius, I shall be looking to assemble all these materials online. First, the written memoirs that people sent me. Then there are the videos, starting with Avremke Reyn (Rein) in Mikháleshik (Dec. 1990), and dozens of hours of tapes (among hundreds of hours for all of Belarus including the Mikháleshik area, still undigitized in the LYVA project). [Update of 31 Dec. 2023: most Mikháleshik tapes were digitized in 2023 thanks to a grant in memory of Urke Blacher (see acknowledgments above]. Contributions are urgently required to preserve these unique materials from further deterioration and loss. In addition, this project lists the extant published sources, which in recent years include a chapter on the town in a major book by former Obama speechwriter Adam P. Frankel, a grandson of Gershke Gubersky (Gershon Perecman), and great grandson of Avremke Gubersky.

The overriding goal is to save (and bring together) primarily the materials in danger of loss to posterity: the taped audio interviews (where digitization awaits funding support) and the manuscripts (where digitization slowly proceeds at no cost via the wonders of our times). In both instances (Yiddish tapes and Yiddish memoirs), this project is limited to rescue and posting, free and without log-in, for the study of future generations. In other words: as unedited, unadorned raw material in the original Lithuanian Yiddish of these wonderful people, all of whom have now passed away. It must remain for others to organize keying in of manuscripts, production of transcripts of tapes, translations, select excerpts, indexes, subtitles, and so forth — maybe one day even the hard covered book in Yiddish and other languages that these last survivors dreamt of for the town they so loved and were so proud of.

In modern Jewish culture, Mikháleshik figures prominently in the background or life of, among others, the Vilna-based founder of modern Hebrew poetry, Ódom Ha-Kóyhen (Adam Ha-Kohen, where “Adam” is an acronym in which “M” stands for: Mikhálishker); the rabbinic author Rabbi Shabse Faynberg (Shabbethai Feinberg); Yiddish and Hebrew author Abba Gordin; Yiddish and English poet Menke Katz; Yiddish author S. D. Levine. The last “king of Yiddish poetry,” my close friend Avrom Sutskever never failed to mention that though born in Smargón to the south, he was the grandson of Shabse Faynberg, and therefore a Mikhálishker éynikl: a grandson of Mikháleshik.

My deepest gratitude to all those who provided the materials for this collection, and also to the folks of both the near and unseen future who might enable the subsequent stages of the project’s development.

— Dovid Katz (Sept. 2022)

◊

C O N T E N T S

Note: Mikháleshik origin family genealogy and historical ‘packets’ can be included in this Yizkor Book project if all materials are combined into a single PDF with a brief description for the Contents (emailed to: info@yiddishculturaldictionary.org). Thank you.

◊

Yizkor Song

‘Yizkor Song’ (I long for Mikháleshik) by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (1 p.)

◊

INTRODUCTION

Map of Mikháleshik and Listing of its Jewish People by Berke Klor (Boris Klor). English version of the map (Courtesy of Ellie Roden & Ruth C. Clarke). Note: For decades after the war, Berke Klor assembled data for his hand made map of Mikháleshik, aimed at recording every Jewish family’s name(s) in each residence. When we became friends in the early 1990s, I asked him to add (in contrasting ink) the names of the families that lived there beforehand, in many cases before the First World War, i.e. in my own father’s memory (and writings). He spent years working on that “little” request.

Names of the Jews of Mikháleshik, compiled by Esther Livingston with the help of other survivors (acknowledging Berke Klor’s map as the major source). Though overwhelmingly congruent, the three versions display minor but significant variations. At USHMM. Courtesy of Ellie Roden & Ruth C. Clarke.

A Guided Tour of Mikháleshik on Video (Part I); Part II; by Avremke Reyn (Abraham Rein) [two youtube videos]. See Ríve Reyn’s short biography of A. Rein.

My Hometown Mikháleshik by S.D. Levine (18 pp.). English translation. By Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke.

Our Town Mikháleshik by Esther Katz Livingstone. Courtesy Ruth C. Clarke.

Jewish Heroes of Mikháleshik by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (12 pp.)

Mikháleshik or Mikháleshok? by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (2 pp.)

Mikháleshik’s Beauty and Tragedy: a klóglid by Urke Blacher (Jorek Blocher) (4 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

From Konstanty Tyszkiewic’s The Viliya and its Banks (in Polish, 1871, pp. 129-141). Extract translated by Vital Zajka. Annotated by Ruth C. Clarke.

American Echoes of Love for Mikháleshik: Fayvl Yavitsh’s son Avi and his hopes for future generations (2 pp); Menke Katz’s last letter to his son Dovid (topic: Mikháleshik) (1. p)

◊

AUTOBIOGRAPHICAL WRITINGS

Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (12 pp.); Postscript: How Fayvl Yavitsh became Philip Alwin in America (2 p.)

Urke Blacher (Jorek Blocher) (30 pp); English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke). Note 1: Hours of audiotape from 1991 of interviews with Mr. Blacher about his native town were located in Sept. 2022. These have been restored and digitized thanks to the generosity of a group of friends of Urke Blacher in the United States. Note 2: See also Jorek Blocher papers and his documents and diary at EHRI. See also Urke Blacher papers at the United States Holocaust Memorial Museum.

Frúmele Goldhekht (Fruma Goldhecht) (42 pp.)

Abba Gordin (from his 1958 autobiography) (Buenos Aires, 1958)

Menke Katz (in English) (22 pp.). Note: see also Dovid Katz’s biography.

S. D. Levine (from his 1971 autobiography) (18 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Chaya Kushlan Shalita (13 pp.). Note: see online biography.

Velfke Vaynshteyn (Wolf Weinstein) (1 p.)

◊

MEMORIES OF MIKHÁLESHIK

Memories of my Childhood Sins in Mikháleshik by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (12 pp.)

‘Gypsy Woman’ of Mikháleshik by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (31 pp.)

Personalities of Mikháleshik by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (5 pp.)

More Personalities of Mikháleshik by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (6 pp.)

The Tale of Yutke-Mikhes Gershater by Urke Blacher (Jorek Blocher) (4 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

The Wedding of Minka Grodzienski and Avrémele from Varnyán: How the Best Man Cost the Groom Most of the Dowry by Urke Blacher (Jorek Blacher) (6 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

A Tale of Two Weddings by Urke Blacher (Jorek Blocher) (5 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

The Cheyder Teachers: How Zalmen, son of Avrom der Baroner, became a “goyishe kop” by Urke Blacher (Jorek Blocher) (2 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Assorted Memories (including “Why I never became a rabbi”) by Urke Blacher (Jorek Blocher) (4 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Rosh Hashona (Jewish New Year) in Mikháleshik by Beile-Mere Alperowitz (Kazen). Courtesy Ruth C. Clarke.

Baking Matzah for Passover by Gítke Lipkovits (Tova Danushevski) (2 pp.)

Tíshebov (Tisha B’Av) in Mikháleshik by Urke Blacher (Jorek Blacher) (4 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

How I Bought the Russian Prosecutor by Urke Blacher (Jorek Blocher) (6 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

My Work for Stalin’s State before the June 1941 Nazi Attack on the USSR: Providing the Red Army with Meat by Urke Blacher (Jorek Blocher) (19 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Methods of Lighting our Houses in Mikháleshik by Urke Blacher (Jorek Blacher) (4 pp).

Memories by Gershke Gubersky (Gershon Perecman) (video). Note 1: See also Gershon Perecman Papers and oral history interview at UHMMM; Dovid Katz’s tribute on his death; his grandson Adam P. Frankel’s recent book.

Gubersky Family Branches by Tanke Gubersky (Tania/Tauba Gubieska) (8 pp.)

My Grandfather Aaron-Velvl Gubersky’s Ten Children by Menke Katz (2 pp.)

◊

MIKHÁLESHIK IN MENKE KATZ’S WORKS

Book of Mikháleshik Stories (‘Forever and Ever and a Wednesday’) (in English) (The Smith: New York 1980)

Menke’s Poems on Mikháleshik (written in English)

Menke’s Poems on Mikháleshik (translated into English by Benjamin and Barbara Harshav)

Menke’s Poems on Mikháleshik (in Yiddish)

Autobiography (in English) (28 pp.)

Language and Folklore in Mikháleshik (in Yiddish) (9 pp.)

A Memoir of Childhood (in Yiddish) (10 pp.)

On Watchmaking in Mikháleshik (in Yiddish) (15 pp.)

◊

Mikháleshik’s Cold Case:

MURDER OF YÁNKELE (JACOB WEINSTEIN), SON OF CHAIM THE BLACKSMITH, BY ANOTHER JEWISH TEENAGER, ITSKE SON OF KHÓNKE THE DOCTOR, OVER A GIRL’S AFFECTIONS

One set of facts and two opposing narratives

The agreed facts: Itske stabbed Yánkele in the chest on a winter’s Friday evening in front of many witnesses on the main street as Mikháleshik’s Jews were heading for the synagogue. The murderer knew from his father (the village doctor) where the heart was, and he sharpened his knife at the smithy of the victim’s father (Chaim the village blacksmith). They brought the mortally injured boy to the murderer’s father, the only doctor in town, who tried but failed to save him. The doctor’s entire family escaped overnight never to be heard from again in Mikháleshik, but numerous reports claim that the murderer became a heart specialist in California. While the eyewitnesses all agree on the event’s details, there are numerous versions about the name of the girl over whom the two teenagers became rivals. And, as evident from the contrastive texts below there is disagreement about each boy’s role in their dissonance.

The Murder of our Cousin Yánkele (by a Jewish Teenager) by Menke Katz (6 pp.). Note 1: Eltshik lived in Svintsyán, not Mikháleshik; he was buried in Mikháleshik, at which point Menke remained there for several years, during World War I; Note 2: Murder of Yánkele: Memoirs, recorded interviews, and perhaps surprisingly, Christian witness statements recorded among the oldest residents in 1990-1991, provide a wealth of material on the murder of young Yánkele (Jacob) Weinstein, son of Chaim der Shmid (Chaim Weinstein) and Báshe Gubersky Weinstein (she was the sister of Aaron-Velvl Gubersky). All versions agree that it was a Friday night winter knifing over a girl (1917? 1918?) but as in any shtetl, two principal versions developed (and no two versions agree on the name of the teenaged girl over which the deadly altercation occurred), and we are fortunate to have the witness recordings and these two written memoirs now included herein: this one by Menke Katz and the memoir (see just below in the Contents) by Fayvl Alvin (Philip Alwin), from the viewpoint of Itske the knife wielder (son of Hirshe-Khone the village feldsher or medic) which presents for the jury of history a robust self-defense scenario. Another version by Menke is in a published memoir (pp. 30-31). The detailed witness accounts audio-recorded in Mikháleshik, Israel and the United States will be added to this project as soon as resources enable digitization of the old and deteriorating cassettes. The killer eventually made it to California. Yánkele’s brothers who migrated to New Jersey tried for decades (in vain) to find him.

Yánkele’s Sad End by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (12 pp.) [+ covering letter (1 p.) + more material + letter with map & reconstructed gravestone text (4 pp.)]. A reconstruction of the temporary board on Yánkele’s grave with further comments.

◊

ON THE TOWN’S YIDDISH DIALECT

Fayvvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin)

Urke Blacher (Jorek Blocher)

Menke Katz

◊

PHOTO ALBUMS

Mini Mikháleshik Photo Album (from Dovid Katz’s Lithuanian Jewish Culture, Vilnius 2010) (12 pp.)

Photographic Memories by Gítke Lipkovits (Tova Danushevski) (10 pp.). Note: It is hoped that in this and the entry just below, higher resolution copies of these photos will be provided by relatives or descendants enabling them to be “reunited” with the survivors’ captions and texts provided for the present Yizkor book.

Photographic Memories by Fayvl Yavitsh Alvin (Philip Alwin) (5 pp.)

Dedication in 1935 of the Town’s New Community Center (Dom Ludowy) (from the Lithuanian Central State Archives (LCVA). Courtesy of Regina Kopilevich. Annotations by Ruth C. Clarke.

Two Pre-Holocaust Photographs with annotations by Ruth C. Clarke.

◊

THE HOLOCAUST

List of Mikháleshik Holocaust victims, in Astravetskaya Pravda (Belarusian regional newspaper in Astravets, current county seat town including Mikháleshik/Michalishki), commemorative article including an (incomplete) list of the Holocaust victims and deportees (9 May 2011). Annotated translation into English (courtesy Vital Zajka and Ruth C. Clarke).

List of Mikhaleshik survivors of the Holocaust provided by the Jewish Anti-Fascist Committee (Moscow) to the World Jewish Congress (New York), 6 Feb. 1945. Courtesy Jeff Aron Lable and Ruth C. Clarke (see USHMM item 13217).

In the Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933-1945. Courtesy of Vital Zajka.

In Yad Vashem’s Encyclopedia of the Ghettos. Courtesy of Ruth C. Clarke.

On the online Belarus Holocaust Memorials Project (for Mihalishki); On Internet Archive [incomplete; cf. on Yad Vashem site].

Holocaust Memoir by Simon Gershator (4 pp.)

Afroymóre’s Pronouncement as the Torah Burned by Urke Blacher (Jorek Blocher) (4 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Testimony of Pesia (Pésye) Wittenberg (Vitnberg) Cohen (Yad Vashem no. 7020080, file 12995).

Testimony of Mordechai Goldhecht and Fruma (Gaviser) Goldhecht (Yad Vashem no. 10646901; file 8834).

Testimony of Chana (Zarecki) Raviv (Yad Vashem no. 4027108; file 11838).

Testimony of Haja (Meltzer) Weiner (Yad Vashem no. 5086540; file 12352).

My Work for the Stalin’s State After Liberation: How I Saved the Saviour of the Two Yanishke Children by Urke Blacher (Jorek Blocher) (8 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Holocaust Memories: The Story of Matsey Semasko the Shabbos Goy Turned Hitlerist Collaborator by Urke Blacher (Jorek Blocher) (5 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Last Will and Testament of the Six Million by Urke Blacher (Jorek Blocher) (4 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Tíshebov Lamentation for Mikháleshik by Urke Blacher (Jorek Blocher) (3 pp.). English (translated by Vital Zajka, annotated by Ruth C. Clarke).

Excerpts from Sholem Cholawsky, The Jews of Bielorussia During World War II (1998). Courtesy Vital Zajka.

◊

REMNANTS OF THE JEWISH CEMETERY (EARLY 1990s)

Numbered map (1 p.). Note: In the early/mid 1990s, we commissioned this map from a local photographer who also photographed these surviving in-situ stones. Even then, tips of mostly-buried stones both inside and outside the demarcated territory were visible to the naked eye, underlining the fragmentary nature of this effort. Layers of moss and fungus and other impediments made much of the lettering unreadable on the photographs. Piotr Ivanov of Ignalina produced a hand-written transcription of all these numbered stones. These materials will hopefully be added here at the earliest possible time. At some subsequent point, the cemetery was “restored” in a process that included (a) erecting a fence that would preserve a minimum, allocating all outlying areas to contemporary concerns or occupiers of the territory and (b) eliminating visibility of many stones partially buried outside the fenced area.

Transcriptions of Visible Mikháleshik Cemetery Gravestones (Oct. 1991). Transcriptions made in Oct. 1991 by Dovid Katz with the assistance of Ziske Shapiro and Piotr Invanov. Courtesy Ruth C. Clarke. Draft English transcription and translation by Fredal Jacobs Fruhman (with notes by Ruth C. Clarke).

◊

Appendix 1: Prewar Archival & Published Materials

Di Tsayt (Yiddish daily in Vilna/Wilno/Vilnius, from 1926: Tsayt), articles on Mikháleshik from Di Tsayt, 16 October 1925 and from Tsayt, 9 July 1926. Courtesy Roza Bieliauskiene (Vilnius), with thanks to Ruta Bloshtein (Mažvydas National Library of Lithuania) for providing images for the Yizkor book.

Entry in Geographical Dictionary of the Kingdom of Poland and Other Slavic Countries, (1880-1902) vol. 6, p. 296 [Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol VI, p. 196 published 1880–1902 in Warsaw by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski and others].

1929 Polish Business Directory page with entry for Mikháleshik (Michaliszki, pp. 2086-2087). Courtesy Ruth C. Clarke.

The 1931 economic report in Meyshe Shalit’s Pínkes (3 pp.)

◊

Appendix 2: Postwar Published Sources

Belarusian excursional portal.

Jacek Szulski’s Sightseeing Routes (in Polish, with English translations following each of the three sightseeing routes), 2009-2024. The Szulski website contains many pre-Holocaust photographs of the region.

Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust (N.Y. 2001, vol. 2, pp. 816-817). Courtesy Ruth C. Clarke.

JewishGen online English translation of the encyclopedia article in Yad Vashem’s Pinkas Hakehillot series (online).

Adam P. Frankel, The Survivors: A Story of War, Inheritance, and Healing (Harper Paperbacks: 2020; chapter “Michalishek” on pp. 10-19).

“Gubersky Family Reunited” (1949 article).

Dovid Katz, “Yiddish Poet Menke Katz” in Menke: The Complete Yiddish Poems (translated into English), The Smith: New York 2005), pp. xiii-cxxxiv.

Menke Katz in Yiddish: Dozens of poems on Mikháleshik in his nine Yiddish books; “Some Mikháleshik Language and Folklore” in Yidishe shprakh (vol. 35, 1976,: pp. 54-60); “Watchmaking in Mikháleshik” in Óksforder yídish (vol. 1, 1990, pp. 233-245); “Things that Happened: Memories of Svintsyán and Mikháleshik” in Yiddish Pen (no. 21, 1996, pp. 25-31).

Menke Katz in English: Dozens of poems on Mikháleshik in his nine English books; Autobiography; Forever and Ever and a Wednesday (children’s book of stories from Mikháleshik; The Smith, N.Y. 1980); Dovid Katz’s biography; Menke Katz’s poem Names of Michalishek in Commentary (Feb. 1959).

Translation of Menke Katz’s poem “Return to the Village of Mikháleshik” into Belarusian (orginal English from A Chair for Elijah, The Smith: N.Y. 1985, p. 49).

Nina Polien Light, Village Life before the Holocaust (courtesy Ruth C. Clarke).

Lithuanian Encyclopedia (Lietuvių Enciklopedija, Boston 1959, vol. Mau — Min, entry ‘Mikãliškės’, pp. 399-400). Courtesy Romas Kinka (plus Lithuanian map of the region).

Rita Redlich as told to Meredith Hoffman, From a Shtetl Called Michalishuck. Finding my Palestin Family (on Jewish Gen).

Ellie Roden, “Finding Chana and Fievel Boyarsky” in Lida Holocaust Memorial Foundation.

United States Holocaust Memoriam Museum, “Survivors and Victims Database” (online).

◊

Rivke Katz’s “Michaleshik” (from her 1992 visit to Michalishki, Belarus)

Tagged Belarus, Gershke Gubersky (Gershon Perecman), Lithuanian yizkor books, MENKE KATZ, Michalishek, Michalishki, Mikháleshik (Michaleshik), Urke Blacher (J. Blacher) | Comments Off

Menke Katz Resource Page

Posted on 3 April 2021 by Defending History

◊

UPDATES TO

2024

❋

Books (9 in Yiddish, 9 in English). Translations of Yiddish books. Editor. Folksongs. Essays. Translations in book form. About Menke & his poetry (inc. I. Bashevis Singer, Sh. Niger, M. Olgin, A. Pomerantz, M. Ravitch). Menke’s Audio & Video. Video about Menke Katz. Biographies and research. Menke’s poems set to music. Poems on Menke. Maps. Photographs. Events.

◊

“The question is, to tell the truth, whether in generations to come, a hundred years hence, someone will love Menke’s poetry enough (in any language) to name a child (be it son or daughter) Menke (not something or other that starts with M)” (—Menke Katz)

Menke’s 18 Books: 9 Yiddish, 9 English: all online

The nine Yiddish Books: Dray shvester [Three Sisters] (Milwaukee 1932); Der mentsh in togn [As Humanity Dawns] (NY 1935); Brenendik shtetl [Burning Town] vol. I & vol. II (NY 1938); S’hot dos vort mayn bobe Moyne (PDF) [Grandmother Mona Takes the Floor] (preface by William Abrams, NY 1939); Tsu dertseyln in freydn [To Tell It in Happy Times] (NY 1941); Der posheter kholem [The Simple Dream] (N 1947); Inmitn tog [Midday] (NY 1954); Tsfas [Safad] (Tel Aviv 1979). Posthumously: Menke sonetn [Menke Sonnets] (NY 1993); 2nd edition of Dray shvester (Rowen, Wales, 1993).
The nine English books: Land of Manna [PDF] (Chicago 1965); Rockrose [PDF] (NY 1970); Burning Village (NY 1972—not a translation of the 1938 Yiddish vols); Forever and Ever and a Wednesday with illustrations by Lisa Smith (NY 1980); (with Harry Smith:) Two Friends (NY and London 1981); A Chair for Elijah (NY 1985); (with Harry Smith:) Two Friends II (NY 1988); Nearby Eden (NY 1990); posthumously: This Little Land, edited by Stanley H. Barkan (NY 1992).
Online selections of poems by Steven Lawson (English); and Dovid Katz (Yiddish and English).

❋

Translation of the Nine Yiddish Books into English

Benjamin and Barbara Harshav (translators), Menke: The Complete Yiddish Works [in English translation] with preface by Harry Smith and introduction by Dovid Katz (NY 2005). PDF of proofs only of: introductions; pp. 1-452; pp. 453-779.

❋

Menke’s Collections of Yiddish Folk (and other) Songs

Digital edition of Menke Katz’s 1985 collection of Yiddish folk (and other) songs.
As PDF of his manuscript with illustrations by Rivke Katz.
Recordings of Menke singing folksongs self-accompanied on his mandolin (digitization in progress).
Sheh Sheh (Shelley Handler Murphy), Songs of My Grandfather (audio cassette format).

❋

Periodicals Edited

In Yiddish: Founding co-editor of Mir (in Yiddish): 3 issues in 1944.
In English: Founding (/only) editor-in-chief of Bitterroot (in English), 100 issues, 1962-1991. Associate editors: Sol Karp (issues 1–39 [1962–1972]); Stanley H. Barkan (issues 40-43 [1972–1973)]); Ruth Katz (issues 44–48 [1974]); Henry F. Beechhold (issues 49–63 [1974–1978]); Henry F. Beechhold & Norman Andrew Kirk (issue 64 [1978]); Norman Andrew Kirk & Merle Molofsky (issues 65–81 [1978–1983]); Martin Golan & Norman Andrew Kirk (issues 82–-85 [1983–1985]); Shirley Horowitz & Norman Andrew Kirk (issues 86–100 [1985–1991]).
Anthology editor: Guest Editor of Freshness of the Ancient. Oceania’s Double Annual 1986-1987. Modern Yiddish Poetry [in English translation], (T.I.C.W. International: Madras, India.

❋

Essays and Articles

In Yiddish: “Symbolizm: element tsi metod” in Signál (eds. William Abrams, Aaron Kurtz, B. Fenster), May 1935; “Der Braver Pakhdn” (manifesto for a Yiddish poetry free of socialist political correctness and leftist demands), in the Frayhayt (ed. M. Olgin, 14 Aug. 1938); preface to Ben Yomen’s Zing Mayn Folk (NY 1943); “A bisl Mikhálishker loshn un folklór” in Yídishe shprakh (ed. Mordkhe Schaechter), vol. 35, 1976; “A vort vegn ortográfye” & “A vort vegn férz-takt in der yídisher poézye” in his Tsfas (Tel Aviv 1979); “Mayn kháver Yosl Grínshpan” in Yidishe kultur (ed. Itche Goldberg), vol. 49, no. 7-8 (July-August 1987); “Zéygermakheráy in Mikháleshik” in Oxford Yiddish I (Chur 1990); “Form in poézye un natúr” in Oxford Yiddish II (Chur 1995). “Zikhroynes fun Svintsyan un Mikhaleshik in Yiddish Pen (1996), no 21; “Makhshóves fun a nyu-yórker yídishn poét un lérer” in Yidishe kultur (ed. Itche Goldberg), vol. 63, no. 5-6 (Nov-Dec 2001) & vol. 64, no. 1-2 (Jan-Feb 2002).
In English:
“A Word or Two” (introduction to the first issue of Bitterroot, Fall 1962); “A Word or Two Against Rhyme” (inaugural essay of the Aspects of Modern Poetry series) in Poet Lore, 1966; “The Greatest Sex Story Ever Told” in Pulpsmith (ed. Harry Smith), vol. 1, no. 1, Spring 1981); “How Daughter-in-Law Turned a Trick on Judah”in Pulpsmith, vol. 1, no. 2, Summer 1981); Preface in Norman Andrew Kirk, Panda Zoo (Wayland, Massachusetts, 1983); “Dilon [Zhuravitski], Avrom-Moyshe” & “Grinshpan, Yosl” in The Blackwell Companion to Jewish Culture (ed. Glenda Abramson), Oxford 1989.

❋

Translations of Menke’s Poetry in Book Form

Stanley H. Barkan (ed), International Festival of Poetry and Art, Menke Katz’s “Death of a Day Old Child” [translated into Chinese, Esperanto, French, German, Hebrew, Hungarian, Ibo, Italian, Japanese, Kannada, Korean, Lithuanian, Polish, Portuguese, Romanian, Russian, Spanish, Swahili, Swedish, Tagalog, Yiddish] (Cross-Cultural Communications, Fall 1973). Online in Point Eidtions.
Belarusian: pamphlet-format offprint of fifteen poems translated by Tatiana Halliday. Introduction by Vital Zajka. In Zapisy, no. 27, New York & Minsk 2004, pp. 391-408.
English: Benjamin and Barbara Harshav, translators: Menke, The Complete Yiddish Poems (edited by Harry Smith & Dovid Katz, NY 2005). PDF of proofs only of: introductions; pp. 1-452; pp. 453-779.
French: Alexandre Amprimoz (trans. & ed.), Initiation à Menke Katz (Les Presses Libres: Montreal 1972).
Greek: Hugh McCinley (ed. & trans.), Th Toy Manna (bilingual Greek-English edition, Alvin Redman Hellas: Athens 1968).
Hebrew: Dov Vardi (trans. from English), Menke Katz: Perah Selah (Sifriat Poalim, Merhaviah & Tel Aviv 1973).
Hebrew: Yehoshua Bar-Yosef, Zvi Kaspi, Shlomo Tanai (Tanny), Menachem Zuriel, Ezra Zusman, and others (trans. from Yiddish) of Menke Katz’s poems during the years he lived in Safad (Tsfas/Tsefat), Israel (1954-1956 & 1959-1960) [in MS form only, unpublished].
Italian: Alexandre Amprimoz (trans. & ed., Menke Katz: Choice Poems in Italian (Rome 1974).
Japanese: Twelve Poems of Menke Katz (bilingual edition, Subterranean Books: Tokyo 1967).
Kannada: G. S. Sharat Chandra (ed.), On the Death of a Day Old Child and Other Poems of Menke Katz (translated by G.S. Sharat Chandra & G. S. Manjula, G.S.S.C. Publications: Bangalore, India 1968).
Lithuanian: Kerry Keys (ed.), Selected Poems (bilingual edition; translations by Laurynas Katkus, Birutė Ušinskaitė, Alvydas Bausys, Sonata Paliulytė, Artūras Valionis (Versus Aureus: Vilnius 2008).

❋

Debates, Book Reviews, Literary Portraits (on his Yiddish poetry)

1938 Braver Pakhdn debate: Menke Katz (14 Aug). Martin Birnbaum (21 Aug). Moyshe Katz (28 Aug). Editor’s note (3 Sept). Aaron Kurtz (4 Sept). L. Yurman (11 Sept). William Abrams (18 Sept). B. Tepper (2 Oct). English editor’s note (6 Oct).

Entries/chapters in encyclopedia/collective volumes and portrait articles/prefaces:Alexander Pomerantz (1935). William Abrams (1939). Moyshe Shtarkman (1945) with extensive bibliography). M. Olgin (1949). William Abrams (1942). Melech Ravitch (1958). Yosl Kohn (Cohen) (1960). Sholem Shtern (1982).

Dray shvester (1932): Yankev Botashansky (15 April 1932). Yankev Pilovsky (21 June 1945).

Der mentsh in togn (1935): Sh. Karakushansky (31 May 1935). Yankev Pilovsky (21 June 1945, part 1 only). Unknown (1935).

Brenendik shtetl (vols 1-2, 1938): Book launch. M. Olgin I (English, 27 Apriol 1938). M. Olgin II (Yiddish), 1938 (1949 reprint).

Bobe Moyne (1939): Book announcement slip. Moyshe Shtarkman (1939). Isaac Bashevis Singer (1940). L. Zhitnitzky (1940).

Tsu dertseyln in freydn (1941): Book launch. Fragments of two reviews.

Der posheter kholem (1947): NY Book launch poster. Washington DC. Yosl Kohn (1947). Unknown fragment.

Inmitn tog (1954): Avrom Lev (1954). Isaac Bashevis Singer (1956).

❋

Audio & Video by Menke Katz

Menke Katz playlist on Dovid Katz’s Youtube channel.
Interview with Louis Ehrenkrantz (radio) “World of the Little Magazine” series, no 24, 196?).
Interview with Stan Rubin of the Writers Forum at Brockport College (local TV) on 22 April 1977.
Interview with Prof. Stanley (Shimke) Levine (video, in Yiddish, 197?; file under repair).
Interview with Prof Stanley (Shimke) Levine (video, in English, 197? file under repair).
Dozens of audio cassettes (two from the 1950s, most from c. 1971–1991), have been digitized and will be organized and posted online as soon as resources permit. A small number of videos from family gatherings that include folk songs accompanied on the mandolin are being digitized.

❋

Video about Menke Katz

Troim Katz Handler interviewed by Christa Whitney (2013, video, in English) for the National Yiddish Book Center.
Rivke Katz interviewed by Romas Lileikis in the documentary film (Vilnius 1992).
Yeiske (Joseph) Katz interviewed by Dovid Katz, filmed by Saulius Berzinis (Vilnius c. 2000).
Dovid Katz interviewed by Noah Barrera and Gustavo Emos (2020, video, in Yiddish) for their series of interviews in Yiddish with children of Yiddish writers.
Professor Steven F. Lawson recalling his Yiddish teacher Menke Katz (6 Feb. 2010).

❋

Biography, Memoirs, and Literary Research

Menke Katz’s autobiographical essay in Contemporary Authors, vol 9 (Detroit 1989, pp. 49-71).
Harry Smith’s preface to the 2005 collection of Menke’s nine Yiddish books translated by Benjamin and Barbara Harshav (Menke: The Complete Yiddish works).
Memoirs, essays, and research by Dovid Katz. In Yiddish: in Yidishe kultur (1991); in Oxford Yiddish II (1991, pp. 293-311); in Di goldene keyt (1991,no. 132, pp. 98-123); On Dray shvester in Yidishe kultur (1992,vol. 54, no 4, pp. 41-49 and no 5: pp 37-46). In English: Intro to the Complete Yiddish Poems translated by the Harshavs (2005); parts of intro to Amelia Glaser, ed. Proletpen (2005, pp. 3-25).

❋

Menke Katz’s Poems Set to Music

Emes: music composed and performed by Joanna (Ashke) Czaban (2021).
Emes: music composed and directed by Daniel Galay, sung by Naah Bizansky at Leyvik House (19 May 2021).
Emes: music composed and performed by Mayer Bogdanski (198os).
Yidish: music composed by Mikhl Gelbart in his Naye gezangen. New Songs for School, Home and Concert (no. 28).

◊

Poems about Menke Katz and his Poetry

Zelig Dorfman’s poem Dray shvester
Stanley H. Barkan’s To a Brooklyn Poet
E. M. Schorb
Harry Smith (link coming)

❋

Maps

❋

Photographs

Photos from family collection in Menke Katz Album on Facebook.❋

❋

Events and Public (/Online) Readings
1. Where Yiddish Laughs and Cries: A Celebration of the Poems and Life of Menke Katz by Raquel Yossiffon and Marinka Yossiffon at the Kiever Shul of Downtown Toronto, 25 April 2021. Program. Video of the event on youtube. PP presentation. Yiddish poems included. Online event details with all links. With the participatin of Kiever Shul staff and Stanley H. Barkan, Noyekh Barrera, Miriam Borden, Zishe Carlow, Ori Carmona, Stacie Carmona, Joanna Czaban, Gustavo de Oliveira Emos, Daniel Galay, Claudia Handler, Barbara Harshav, Charles Heller, Masha Kalmanovitch, Benjamin Miller, Shelley Murphy, Alon Nashman,
2. World of the Lower East Side Radical Yiddish Writers of Proletpen. Menke Katz’s reflections as remembered by his son. Kolya Borodulin interviews Dovid Katz (in Yiddish) at Workmens Circle online event on 2 May 2021. Event announcement (also: here). PDF presented. Video.
3. Children of Yiddish Writers series produced by Noah Barrera and Gustavo Emos: guest appearance by Dovid Katz speaking on Menke Katz, 29 November 2020. On youtube.
4. Syndic Literary Journal: Eight Poems by Menke Katz 1906 – 1991. Narrated in English Translation by Stanley H. Barkan. In the Original Yiddish by Masha Kalmanóvitch.
❋

❋

Corrections, additions and suggestions are welcome. Please write to Dovid Katz at: info@yiddishculturaldictionary.org. Thank you.

Tagged Alexander Pomerantz, Brenendik shtetl, Harry Smith (poet & publisher)_, Isaac Bashevis Singer, Land of Manna, Melech Ravitch, MENKE KATZ, Menke's poetry Yiddish and English, Stanley H. Barkan | Comments Off

Fifteen Yiddish Poems by Menke Katz

Posted on 24 April 2018 by Defending History

posted in advance for his 30th yórtsayt

11 Iyar 5781 (22-23 April 2021)

Books Magazines Biography Autobiography Folksongs

◊

מעינקע קאַץ

אַ קראַנץ געקליבענע לידער צו זײַן 30טן יאָרצײַט

י″א אייר תשפ″א (דעם 22טן–23טן אַפּריל 2021)

זע אויך: דעם פּאָעטס ביאָגראַפיע; זײַן אויטאָביאָגראַפישע עסיי; זײַנע 18 ביכער (נײַן אויף יידיש, נײַן אויף ענגליש)

◊

א י נ ה אַ ל ט

פרײַנט בײַם טיש
דער זייגער גייט
קעגן שלאָס און גראַם
לא תרצח!
דאָס ליד פון אַ ליטוואַק
פּאָנאַר
אַ תפילה פון אַ שטיין
משיח
דער בראַווער פּחדן
אַמאָל איז געווען אַ מעשה
דאָס ריזעלע
אַ גוטן טאָג
דרײַ שוועסטער
די דרײַ שוועסטער נאָך זייער טויט
אמת

◊

פרײַנט בײַם טיש
(מײַן פרי פאַרשטאָרבענעם פרײַנט: לייזער סאַפרין)

I
די אומרו נאָך ווײַטע לענדער האָט מיך קיינמאָל ניט געצויגן.
די בענקשאַפט נאָך וואַנדער האָט מײַנס אַ רגע קיינמאָל ניט פאַרצערט.
מיט פרײַנט אַרום טיש בין איך די וועלט, האַרץ צו האַרץ דורכגעפלויגן,
איז מיר וואַנדערן דורך שמועס, אַ לעבן לאַנג געווען באַשערט.

דער וואַנדער אַרום טיש איז די עלטסטע רײַזע אַרום דער וועלט.
דער פרײַנט אַרום טיש איז שענער פון יעדער שיינקײַט, דורך אַלע רײַזעס.
וואָסער זונאויפגאַנג קען, ווי אַ פרײַנט בײַם טיש, די וועלט צעהעלן.
וואָסער קונץ פון עראָפּלאַן, קען די וואונדער פון אַ וואָרט ווײַזן?

וואָסער שיף שווימט גרינג, ווי דער שמועס בײַם טעפּעלע קאַווע — הער:
אָט איז אַ וואָרט — נחס בלאַט, אָט אַ שפּרײַז: אַ ווינט — די ערשטע באַן.
אָט איז אַ וואָרט — אַ פעלדז, אַ גיבור וואָס ציט די ערד צו די שטערן.
אָט איז אַ וואָרט — אַ האַנט וואָס נעמט גאָר דאָס בייז אַוועק פון דאַנען:

בלײַבט אַלדאָסגוטס מיט גאָר דעם בלענד פון פרייד, מי און שפע פאַרגאַפט —
ווערט יונג די ערד, נײַ דער מענטש: אָדמס ערשטער בליק אויף וועלט באַשאַף.

II
אָ דער גליענדיקער שמועס מיט חברים ביז שפּעטער נאַכט.
דאָס ליכט פון קיינמאָל ניט פאַרגאַנגענע זונען לויכט אַרום טיש.
דאָס וואָרט איז די איינציקע שווערד דורך די מוראדיקסטע שלאַכטן,
דער גלי פון לחיימס קרײַזט און ווײַזט פּלאַנעטן אַרום טיש.

דער שמועס אַרום טעפּעלע קאַווע איז די ווײַטסטע נסיעה.
אָ, פאָרן דורך זוניקן געפּלאַפּל — פון דעם בלינדסטן אַמאָל,
ביז דער צײַט ווען אויף דעם אָרט פון תליות וועלן גערטנער בליען, —
ווען טורעמס פון חלום וועלן זיך פּאָרן מיט טורעמס פון שטאָל.

אָט ווערט דער טיש — אַ בייט פאַר דער ווײַטסטער נאָך ניט פאַרזייטער רויז.
אָט זעצט זיך מיט אונדז ישעיה בײַם טיש — דער קריגער קעגן שווערד.
אָט פירט אַ קינד אַ וועגעטאַרישן וואָלף פון תנ″ך אַרויס
און פאַריאָגט דאָס געוויין פון מענטש, פון בוים און חיה פון גאָר דער ערד.

אָ, דער שמועס מיט חברים זאָגט אָן דער וועלט, דורך שפּעטער נאַכט,
אַז בלײַבן וועט דאָס וואָרט — די איינציקע שווערד נאָך אַלע שלאַכטן.

פון: אינמיטן טאָג (1954 . זז, ) 90 – 91.

◊

דער זייגער גייט
(מײַן טאַטע דער בעל דרשן, דרשנט צו זײַן 25טן יאָרצײַט) (1879 — 1951)

מײַן קינד, דער זייגער גייט און גייט, וויי, דער זייגער גייט!
אייביק איז דער זייגער אַ, זוי קען גאָט אַליין נאָר גיין.
אַפילו פון אַ קלאַנג אַ ווידערקלאַנג וועט ניט פאַרגיין,
נאָר אַ טאָג אַזאַ וואָס איז קיינמאָל ניט פאַרגאַנגען פאַרגייט.
די פאַרטאָגן ווי קינדער וועלן אייביק אַזוי גיין.
מײַן קינד, דער זייגער גייט און גייט, וויי דער זייגער גייט!
אייביק איז דער זייגער, אַזוי קען גאָט אַליין נאָר גיין.

שטערן זײַנען זייגערלעך אין אַ בלאָנדזשענדיקער נאַכט,
און גיין קען אויך אַ פעלדז, כאָטש קיינער זעט ניט זײַן גיין.
דער טאָל גייט צום באַרג, דער באַרג וועט צום טאָל נאָך גיין.
אויך אין מײַן קבר שאַרט זיך די צײַט דורך אייביקער נאַכט.
ווי דאָס גראָז אין ווינט, ווי די בענקשאַפט בין איך שטענדיק וואַך.
ס′קען די מצבה קיין איינציקע שײַן ניט פאַרשטיינען.
משיח וועט קומען ווי זונאויפגאַנג נאָך דער לענגסטער נאַכט.

מײַן קינד, אַלט ווערט אַפילו דער טויט, ווי סʹווערט אַלט די נאַכט.
באחרית הימים וועט שטאַרבן אַפילו די צײַט,
בלײַבן וועלן אַלע ווײַזערס שטיין ווי פינגער פון טויט.
פון הימל און ערד, פון מענטש און זון איז עלטער די נאַכט.
ווי האָפענונג, זײַ שטאַרק קעגן טרויער פון ערב נאַכט.
דערהער דאָס געלעכטער פון אַ קינדס ערשט געוויין.
פאַרהער דאָס געוויין פון אייגענעם, לעצטן לאַכן.
מײַן קינד, דער זייגער גייט און גייט, וויי, דער זייגער גייט .

פון: צפת (1979), ז. 51.

◊

קעגן שלאָס און גראַם

ברודער,
פּאָעט, זע
דאָס ליד הינטער
גראַמען, ווי גראַטעס,
רײַסט זיך פון דורות יאָך.
לידער זיצן אין גראַמען,
ווי מענטש, פויגל און חיה אין
שטײַגן. איך האָב געזען ווי שמשון
הגיבור, מיט פויסט אין מויל פון אַ לייב,
זיך קאָרטשען אין דרײַען, אונטער דער משא
פון גראַם. גבורה געשמידט צו דער קלינגענדיקער
קייט — דעם גראַם, שמאַכט נאָך דעם פײַער פון וואָרט וואָס זאָל אויף
אייביק פאַרברענען די זשאַווערן פון גראַם. אין שימל
בלײַבט דער גראַם, אויב אַפילו מיט צאַרטסטער פײַל פון זילב געטאָקט.

זאָל דאָס וואָרט בלענדן פרײַ, ווי בליץ דורך כמאַרעס, קראַכן גראַמלאָז
ווי דונער, איבער אַ געחַלשט פעלד, אַ געבענטשטער
אָנזאָג אויף רעגן. אַ געיאָגטע סאַרנע דורך דער
שרעק פון וואַלד, לויפט ניט פונעם יעגער דורך גראַמען.
מצבות, די טרויעריקסטע שטיינער אויף
דער ערד, טרויערן ניט אין גראַמען. הער,
געלעכטער הילכט ניט פרײַ, פרילינגדיק
דורך גראַמען, אויב אַפילו דורך
דורכזיכטיקע קרישטאָלן
פון געשליפנסטן פערז
געלייטערט. דער גראַם
אויסגעגלעט, אויס
געקײַלעכט,
שנײַדט אין
לײַב פון
וואָרט זיך אײַן
ווי אַ וואונד, ווי
אַ ווערגנדיקע
רייף. אויב ווי דורשט, קוואַל, זון,
שטורעם איז אייביק דאָס ליד,
ווער קען די זון אין צעל פון גראַם
פאַרשליסן. ווער קען די אייביקײַט
צו אַ מאָס פאַרמשפּטן, דעם שטורעם
אין דער ענגשאַפט פון דער געציילטער אומרו
פאַרשפּאַרן. סײַ פון מענטש, מיסט, רויז, קרעץ, גיט ניט גאָט אין
קיין מאָס דאָס ליכט פון מאַיען, דאַרף דאָס ליד קיין מאָס,
ווי סʹדאַרף ניט די שיינקײַט קיין וואָג, ווי סʹדאַרף ניט קיין ווינט, קיין
פויגל קיין קאָמפּאַס. אַ פאַרטאָג הינטער גראַמען פאַרשלאָסן,

הערט בענקען ניט אויף נאָך אַ גראַמלאָזן שטראַל. אָ זאָל דאָס וואָרט
זײַן געשמאַק, ווי אין מײַן הונגעריקער קינדהײַט אַ פריש
פּענעצל ברויט. אָ זאָל דאָס וואָרט פאָרן סוף⸗לאָז דורך
צייט און רוים, ריידן פּנים אל פּנים, האַרץ צו
האַרץ, מיט מענטש פונעם ווײַטסטן, ליכטיקסטן דור.
מלחמות דורך ברענענדיקע פעלקער,
פלאַקערן ניט צום גראַם. אַן אַראָפּ
געשאָסענער עראָפּלאַן אַ
פאַרוואונדעטער אָדלער, פאַלט
ניט צום גראַם. קיין שטורעם
וואָרצלט קיין בוים ניט
אויס אין גראַמען,
אָ ברודער
פּאָעט.

◊

רעזומע

דער ים
אין פולער
רציחה איז
אַ גראַמלאָזער רוף,
נאָך אַזאַ ווײַטן טאָג
אָן תפילות, אָן שלעסער, אָן
ריגלען, אָן קייטן, אָן גראַמען.

פון: צפת (1979), זז, 65-63; מעינקע סאָנעטן (1993), זז. 17-15.

◊

לא תרצח!

זע, דאָס קעלבעלע בײַם ערשטן בליק אויף ליכט פון טאָג איז ווי גאָט אַזוי קלוג.
די מאַמע⸗קו הערט מעלה⸗גרהן ניט אויף צום בורא עולם אַ דאַנק,
פאַר הימל און ערד, פאַר זון און גראָז און פרייד, ווי קוואַל, פאַר אַלעמען גענוג, —
ווי זאָל איר אײַנפאַלן אַז פאַר זיסן שמאַנט גיט דער מענטש מיט טויט אַ דאַנק?
די מאַמע⸗קו לערנט סʹקינד אַז לעבן איז געשמאַק, ווי גרעזעלעך אין פעלד,
נאָר דער מענטש מיט חלף אויף האַלדז, שאַלט אָדעס צו יושר און צאַרטקײַט אויס, —
איז דען אַ וואונדער וואָס קַינס רציחה איז נאָך אַלץ דער האַר פון דער וועלט?
אוי, קעלבעלע, דײַן חן אינעם פעלד איז מקנא אַפילו די רויז,
נאָר אַז כ′זע דיך הענגען אין יאַטקע, מיט טשוואָק דורך האַרץ, צו רייצן פון מענטש סʹמויל, —

זאָג איך: רעד פון מאָרד בן⸗אדם, ניט פּלאַפּל פון דער שיינקײַט פון דער רויז.
שלום איז די הון וואָס בריט נײַע הינדעלעך — פאַנטאַסטישע פייגעלעך אויס:
דאָס הינדעלע אונטערן חלף פּאָרט זיך נאָר מיט חושך, מיט האַס און מיט גרויל.
אָ, אויב צום געבעט פון שעפעלע, קעגן שוחט, בלײַבט טויב ווי שטיין דער מענטש,
וועט קיינמאָל קיין שלום דעם מענטש ניט בענטשן, וועט שטענדיק מענטש קוילען מענטש.

פון: אינמיטן טאָג (1954), ז. 92.

◊

דאָס ליד פון אַ ליטוואַק

שלמה
המלך:
לידער פון די
ווײַנגערטנער קען דאָך
אַפילו אַ פּתי
דערהערן, אָ, איך זינג דאָס
געזאַנג פון אַלע געזאַנגען
צו דער בולבע, צו דעם יום⸗טוב פון
מײַן געוועזן שטעטעלע, די בולבע
איז פון אַלע פרוכטן דאָס שעמעוודיקסטע
פרוכט. פון קיין אויג ניט פאַרבאָרגן, בליען עפּל,
קאַרשן, באַרן, לאָזן זיך אָן בושה פון יעדער
שטראַל פאַרזוכן. בלומען ווי גאַסנמיידלעך קען איטלעך
בין פאַרנאַרן. די בולבע, ווי אַ ליטוואַק, לערנט
טיף דעם סוד פון ווערן, אונטער דער ערד. יע, אַז
פאַראַן מער סודות אין אַ בולבע, ווי אין
אַלע שטערן, ווייסט דאָס מינדסטע קערנדל,
דער גרעסטער חכם אויף דער ערד. אויב
אין ווײַנגערטנער זײַנען פאַראַן
שיכורלעכע לידער איז
דערפאַר אין בולבעס דאָ
דער טעם פון מײַנע
שטעטעלעך: סוויר,
מיכאַלעשיק,
סווינציאַן.

פון: צפת (1979), ז. 57; מעינקע סאָנעטן (1993), ז. 22.

◊

פּאָנאַר

פאַראַן אַ וואָרט וואָס הערט ניט אויף דאָס ליכט פון טעג צו שרעקן: פּאָנאַר!
פרעג מײַן שטעטעלע סווינציאַן אויב פּאָנאַר איז ניט יחזקאלס טאָל.
קומען וועט דער מענטש פון הונדערט יאָר אַרום פרעגן אין פּאָנאַר:
„צי קלאָגט דאָ יחזקאל אין ווינט דאָס געקלאָג פון ביינער טאָל.

„וועמענס געוויין גייט אויף און פאַרגייט אין פּאָנאַר: יחזקאלס טאָל?
די אוראַלט פאַרשיכורט, ווי דער ריח פון סאַמיקע בלומען,
דאָס געוויין פון דורות הערט גאָר ניט אויף אין פאַרשאָלטענעם טאָל.
וואָסער כח קען אין פּאָנאַר יחזקאלס געוויין פאַרשטומען?

„הער, פון שטיין קלאָגט מײַן פאָלק אַרויס, אָ, מענטש פון הונדערט יאָר אַרום,
לערן זיך פון אַ שטומען דאָס לשון פון אַ שטיין דערהערן.
ווייס, דאָ איז געווען אַמאָל אַ רויז, דער דאָרן, דער קרומער.
אָ, זאָג אַ וואָרט אַזאַ וואָס קען בײַטן אַ שטיין אין אַ שטערן.

„ווייס, אַ שטומער איז ניט דער וואָס קען דורך וואָרט אַפילו ניט וויינען , —
אַ שטומער איז דער וואָס קען דאָס לשון פון שטיין דאָ ניט פאַרשטיין.“

פון: אינמיטן טאָג (1954), ז. 73.

◊

אַ תפילה פון אַ שטיין

יעדער שטיין פון פּאָנאַר בעט זיך: צעהאַק מיך, צעזאַמד מיך, מענטש,
איך זאָל דאָ ווי דאָס גרויליקע האַרץ פון אַ גזלן ניט בלײַבן:
ס′זאָל מײַנס אַ שטויבעלע — אַ געיאָגט קערנדל מיט אָנהאַלט בענטשן,
ס′זאָל מײַנס אַ זעמדעלע צערוישן אַ קלאַנג פון אַ פאַרשטומט לעבן.

כ′זאָל דאָ ניט בלײַבן אין פּאָנאַר — אַ קיינמאָל ניט געוויינט געוויין.
כ′זאָל דאָ ניט בלײַבן אַ שטיין: אַ קיינמאָל ניט געזונגען געזאַנג.
וויי, איך האָב דאָ געהאָלפן די קלוגע ליטוואַקעס פאַרשטיינען,
איז וויל איך ווערן אַצינד — אַ וואונד וואָס טוט נאָר זיך אַליין באַנג.

כ′זאָל ווי דער ווינט, אָן אויפהער די ליטווישע שטעטעלעך באַוויינען,
ווערן אַ טרער וואָס קען די שטיינער פון גאָר דער ערד רירן,
אַזאַ טרער וואָס הערט ניט אויף דורך די נעכט פון פּאָנאַר צו שײַנען:
איך זאָל דעם קבר פּאָנאַר מיט ליכטיקע בשורות צעצירן:

בשורות פון דעם ערשטן פרילינג נאָך דעם לעצטן, לעצטן פּאָנאַר —
ס′זאָל אויך דעם שטיין, ווי דורך זיך אַליין, די קויל דורך אַ קינד אַרן.

פון: אינמיטן טאָג (1954), ז. 74.

◊

משיח

איך ווייס טאַטע, משיח וועט קומען פון מיכאַלעשיק,
וועט אויף אַן אייזעלע רײַטן דורך סוויר און דורך סווינציאַן,
דאָרט וואו די הייליקסטע ערד אויף דער וועלט איז פאַראַן.
איך ווייס מאַמע, משיח וועט קומען פון מיכאַלעשיק,
ווײַל אין גן⸗עדן געבליבן איז מיכאַלעשיק
און מיט די וואָרצלען איבערגעקערט ליגט אין הימל סווינציאַן
דאָרט וואו די בענקשאַפט איז ווי גאָט, אָן אַן אָנהייב, אָן אַ ברעג
וועט משיח קומען, אוי, מיכאַלעשיק, אוי סוויר, אוי סווינציאַן.

פון: צפת (1979), ז. 52.

◊

דער בראַווער פּחדן

אייביק וועט דער פּחדן,
פאַר מײַן שטאָלצער באָבע מאָינע זיך שרעקן —
ס′זאָל משה⸗רבינוס צויבער⸗שטעקן,
פון מאָכיקן שלאָף זי ניט וועקן;
זי זאָל אַ טויטע און אַ לויטערע פון אוראַלטן קבר ניט קומען:
פון זײַן קול — צעבויגן דאָס בלעכענע ברומען,
מיט איר אָטעם, די אויפגעבלאָזענע שטאָלצן צעבלאָזן,
מיט איר בלוט, דעם וואַסערדיקן רויט פאַרמעקן
און נאָר דעם כאָרכל פון דעם כאָרכלער לאָזן.

אייביק וועט דער פּחדן,
אויף טונקעלן שטעג דעם טרוים באַפאַלן
און דרייען זיך הייליק און ריטשען גערעכט:
„העי, פּאָעט, אַהער גיב פרייד,
פרייד — פאַר אומעטיקע קנעכט;
העי, פּאָעט, אַהער גיב שטראַלן —
ליכט — פאַר בלינדע קנעכט.
איך בין אַ הײַנט מיט טעמ′ען פול, ווי מיט זאַפט געשמאַקע סעדער.

דעם נעכטן, האָט שוין די צײַט דערוואָרגן,
דעם מאָרגן — פאַר קרענקלעכע בטלנים;
דעם הײַנט גיב אַהער, אַהער דעם הײַנט.
פון דײַן ליד שײַנט בית⸗עולם שרעק.
דײַן ליד — אַ טוכלער וועג צום מויזנלאָך:
ניט שטעק דײַן וואַנזין אין אונדזערע מונטערע רעדער.“

בראַוואָ, בראַווער פּחדן —
דײַן בראַזגנדיקער רוף,
וועט געוויס פון דרימל, אַ ציטעריק העזעלע וועקן,
נאָר איך וועל צום שלאַכט ניט פירן
מײַן ליד, מיט שטרויענעם גוף,
אויב אַפילו, טויזנט מאָל רויט צעצונדן.
מיט גבורה פון שטרוי, ווי קען מען בערג רירן?
דעם מעכטיקן פײַנט, ווי וועסטו שרעקן,
אויב אַפילו, ער זאָל אַליין זיך בינדן.

דײַן וואָרט — אַ מילב מיט פאַנטאַסטישן פויסט,
מאָנט פרייד — אַ פלאָקן די גרייס,
וואָס קען נאָך אומעטיקער זײַן?
פון גרויע רייד — אַזאַ שטורעם,
וואָס קען נאָך גרויער זײַן?
פון גרויע רייד — אַזאַ שטורעם,
ווער קען דערהערן?
מיט האַרץ פון שטאָל, מיט רואיק בלוט,
ווי קען מען שווערן?

אָי, ברידער פון נעכטן — אָי, שוועסטער פון מאָרגן:
עס שווערט מײַן האַרץ, עס שווערט מײַן בלוט,
אײַך וועלן ניט בייזע ציין צעקריצן.
אײַך וועט ניט גרייכן דעם פּחדנס רוט.
איך וועל מיט האַרץ און מיט בלוט אײַך שיצן.

אייביק וועט די אומעטיקע אַלטקײַט יונג האַלטן די ווײַנען.
אייביק וועט דער ווײַטסטער מאָרגן,
געאָרעמט מיט דעם ווײַטסטן נעכטן,
דורך צויבער פון נאָענטסטן הײַנט שײַנען.

דײַן צאָרן — אַ פײַער⸗ריז,
גענוג געוויס דעם אומעט פון אַ פליגעלע פאַרברענען —
וואָלט נאָר דײַן האַס געבן, דעם פײַנט אין אויג אַ גראַבל;
וואָלט נאָר דײַן פלאַם קענען, אַ פראָסטיק שטיבעלע באַהייצן.
ס′פּלאַצט דײַן וואָרט ווי ליכט אַ מבול,
גענוג אַזש — די נעכט פאַרפלייצן,
גענוג מיט שטראַלן — דורות שיך צו פּוצן —
נאָר מיר ווערט פינצטער⸗פינצטער פון אַזויפיל ליכט
און מיר ווערט טרויעריק⸗טרויעריק פון אַזויפיל פרייד.
און נאָר דײַן פרייד קען מיך שרעקן,
ווי אין אַ מעשה⸗ביכל — אַמאָל⸗אַמאָל,
אין מיכאַלעשיק, בײַנאַכט, אַרום בית⸗עולם:
ווען אַ גולם מיט אויסגעקלערטן קול,
מיט אַ שד⸗געזיכט און אַ תכריכים⸗קלייד,
פלעגט די מתים, מיט אַ פריילעך האָפּקע וועקן.

ווײַל דו ביסט אומעטיק ווי טויזנט „קוני⸗איילאַנד“ זונען,
איז אומעטיקער פון אַלע אומעטן דײַן פרייד;
ווײַל פריידיקער פון אַלע פריידן, קען דעם דיכטערס אומעט זײַן,
האָבן מײַנע טעג, אַזויפיל אומעט געפונען
און ווי סʹקען אויך די פינצטערניש דורך העלסטער פרייד שײַנען,
שײַנט אויך די פינצטערניש דורך מײַן ליד.

איך גיב דיר אַלע טײַכן פון רינענדיקע קראַנען,
איך נעם אַ טראָפּן — פאַרקלערטן טוי.
איך גיב דיר אַלע רעגנבויגנס פון ווערטערדיקע ראַקעטן,
איך נעם פון אַלע פײַערן — אַן איינציקן פונק
און האָלט האָב איך אַזוי:
אַן איינציקער פונק, דורך אַלע פינצטערנישן שפּאַנען
און האָלט האָב איך אַזוי:
זײַן אַליין דאָס ליכט וואָס העלט דעם חושך אַרום מיר.

איך האָב געזען,
אַ פונק — אַלע פײַערן פאַרשטעלן;
איך האָב געזען,
אַ בלינדן נעכטן — דעם מאָרגן צעהעלן.

איך האָב געזען,
דעם אָקטאָבער ווי טויזנט מאַיען בליען;
איך האָב געזען,
דעם שענסטן פויגל אויך פון וואָרים זײַן יניקה ציען
און איך וועל ווי דער פּחדן זיך ניט שרעקן,
מײַן וואָרט אויסטאָן נאַקעט, אַפילו אין מויזנלאָך.

איך האָב געזען,
אַ נאַכט אַן ענדלאָזע טאָגן;
איך האָב געזען,
אַ שטורעם — דעם פּחדן פאַריאָגן.
און ווען פון צופיל בראַזגען ווערט אויך טויב דער וויסטער בראַזגער,
שטומט אַ תפילה אויס, דער אײַנזאַמער פּויק:
קום, אָ בראַווער פּויקער, קום —
ווי זאָל איך אויסבענקען די וואָלקנס,
אַז ניט דער רעגן,
נאָר אַ האָגל האַרטע רייד פּויקט אין מיר,
קום אָ, בראַווער פּויקער, קום;
שטומט אַ תפילה אויס דער אײַנזאַמער פּויק:
קום, אָ בענקשאַפט — קום אָ ליבסטע קום,
ווײַל אַנדערשט איז אָן דיר מײַן פרייד — פון פרייד,
ווי אַנדערשט סʹאיז אַ דופטיקע פינצטערניש אין פרײַען פעלד —
פון אַ פאַרמשפּטער פינצטערניש אין טויטנקאַמער
און קום, אָ, טרויעריקע פלייט, —
גיב אַ טונקלקײַט וואָס נאָגט ביז לויטערסטן שײַן ,
אַ שײַן וואָס נעמט אַדורך ביז טונקלקײַט.
אָ, גיב אַ פרייד וואָס שוידערט אויף ביז טרערן —
אַ פרייד, אַ טרויעריקע פלייט,
וואָס הייבט די טיפן אויף,
און טראָגט זיי ביז דער בענקענדיקסטער הייך אַרויף —
אָ, גיב אַ פּײַן וואָס זאָל יאָנטעוון די וואָך.

פון: ס′האָט דאָס וואָרט מײַן באָבע מאָינע (1938), זז. 54-49.

◊

אַמאָל איז געווען אַ מעשה
(אויסצוג)

מײַן שטיבל איז אָרעם, מײַן שטיבל איז גרוי.
אַ פינגערל זון — אַ רעדעלע אומעט,
ווי אַ צעטראָטענע רויז, די גרייס —
דרייט אַרום מיר זיך אַרום, —
נאָר דעם אייבערשטן אַ דאַנק און אַ לויב,
ס′האַרץ איז ניט אָרעם, ס′האַרץ איז ניט גרוי.
זע, אויף די לאַטעדיקע שויבן,
אַזאַ צויבערדיקע נאַכט איז אַרויס —
אַ נאַכט מיט פייגל, מיט ווינט, מיט פלאַטערדיקן וואונדער,
מיט ליכט גענוג, אין ערשטער שעה צו טאָגן.
אָי, ווען כʹזאָל נאָר מײַן אייניקל,
פאַר די געסט — די שטערן,
מער כיבוד — מער פענצטערלעך פאַרמאָגן.
אונטער דעם פריילעכסטן פײַער איז טרויעריקער אַש פאַראַנען.
דער בוים זעט זיך אין חלום — אַ טהרה⸗ברעט
און די צווײַגן אין ווינט שרײַען גוואַלד
ווען דער העקער רעדט פון דער שיינקײַט פון וואַלד
אין אַ פרילינגדיקן וואַלד נאָך מער געוויין,
ווען ליבע רופט די וואַנדער⸗פייגל אַרײַן
און סʹטראָגט זיך פון געבורט — אַ האָפערדיק געשריי.
די ביימער, צו די הייכן זיך ציען,
ווי זיי וואָלטן רײַסן זיך פליען;
דער פרילינגדיקער וואַלד ווערט גרין פון פּײַן:
— וויי! וויי!
דער העקער זאָגט — איך בין שיין!

הער, דער שטורעם דערציילט:
פאַראַנען מצוות וואָס זינדיקן אַפילו אין גן⸗עדן,
דורך זיי די שיינקײַט, ווי אויף קוליעס גייט;
פאַראַן עבירות וואָס זינדיקן ניט אַפילו אין גיהנום,
דורך זיי, דער גיהנום — איז די וויינענדיקסטע פלייט.
ווי סʹגלוסט דעם הונגער צו דער זעט,
גלוסט די זעט צו דעם הונגער.
צום דורשט פון מדבר ציט דעם ים,
ווי סʹציט דעם מדבר צום אָנגעטרונקענעם ים.

דער רעגן וועט דעם שטויב קיינמאָל ניט פאַריאָגן.
דער שאָטן וועט פון ליכט זיך קיינמאָל ניט שיידן.
אין מערב מוז זײַן נאַכט און נאַכט און נאַכט,
איידער אין מזרח הייבט אָן טאָגן.
הער, דער שטורעם דערציילט:
דעם דונער איז באַשערט
דעם פּײַן פון שטאַמלער אויסצושרײַען, —
דערפאַר איז דאָ אַזויפל שטומקײַט אין דעם דונער,
אַזויפל דונער — אין גבורהדיקער שטומקײַט,
נאָר וויי צום שטאַמלער וואָס וויל ווי דער דונער שרײַען.
אויף אַ יאָגנדיקן באַן, זײַנען אַלע וועגן באַנען —
אין ווײַט הילכט ווי שטאָל, דאָס ווינטיקע קלאָגן;
דורך די אימפּעטדיקע שויבן,
איז יעדע פּלאַציקײַט — אַ פליענדיקע רייף;
פעלדער הייבן סטאַדעס בעק אין שווינדלדיקן לויף, —
אויף אַ יאָגנדיקן באַן, זײַנען אַלע בעק באַנען,
נאָר וויי צום באָק וואָס וויל ווי דער באַן זיך יאָגן.

הער, דער שטורעם דערציילט:
די רציחה פון ניט פאַרקיטעוועטע שויבן
און די בייזע לאָדנס אין געשלעג מיטן ווינט,
קענען אַ ווינטערדיק שטוב צום פרילינג ניט הייבן.

אימירצעשעם, שפּעטער —
וועל איך די שענסטע באָבע⸗מעשה דיר דערציילן,
פון אַ שנייאיקן פעטער,
מיט אַ קאָפּ — צען בערג, מיט פיס — טויזנט היילן.
דערווײַל, אַ מעשהלע אַ פּראָסטע וועסטו הערן,
ווי עס שווערט זיך אַ גרויער שפּאָן:
איך בין דאָס גאַנצע זילבער פון די שטערן,
איך בין דער שטורעם, איך בין די רויטע פאָן.

דערווײַל, אַ מעשהלע, אַ פּראָסטע וועסטו הערן,
ווי עס טרומייטעוועט אַ שטרוי —
איך וועל דעם פײַער אין ווינט פאַרצאַמען;
ווי עס ציגעט אַ ציגעלע — איך בין עלטער פון מײַן מאַמען,
ווי עס כאָרכלט אַ בלאָטקעלע — איך בין דער ים:

פון: ס′האָט דאָס וואָרט מײַן באָבע מאָינע (1938), זז. 20 – 24.

◊

דאָס ריזעלע
(אויסצוג)

אין נאָבעלן צילינדער, אין נעטן פראַק,
איז ער דער שעכטער פון וועלטישער בוינע.
מײַנע תכריכים, שוין אַזויפיל דורות רײַסט ער
און מיט די ריסן פון דעם הייליקן געוואַנט,
די זון פון מײַן פאָלק אַלץ בלינדער פאַרהענגט ער.
אַ ליכטיקײַט פון דעם בליאַסק פון גילאָטינעס ברענגט ער —
אָי, המנס ליכטיקײַט!
און סʹלויכט די האַק,
ניט נאָר איבער די מאַרטירער⸗אייניקלעך מײַנע, —
ס′לויכט אויך די האַק,
איבער די שוין לעצטע גלידער פון דײַן טויטער באָבע מאָינע.

פון: ס′האָט דאָס וואָרט מײַן באָבע מאָינע (1938), ז. 27.

◊

אַ גוטן טאָג, נאָענטער אייניקל
(אויסצוג)

אַ גוטן טאָג, מײַן נאָענטער אייניקל — מײַן ווײַטע פרייד:
אין דײַן צימערל,
זע איך פון מײַנע עלטער⸗עלטער זיידעס דאָס דחקות⸗לעבן,
זע איך דעם עלעקטרישן גאָט פון ניו⸗יאָרק פאַרשעמט,
מיט דעם זעלביקן ניטגוטן, אַרום אַ טרויער⸗ליכטל שוועבן, —
זע איך מײַן שטאַרקן שטאַם צאַנקען, אין דעם זעלביקן שימער
וואָס פירט אויף דער סטעליע אום — רויכיקע שלאַנגען;
בײַ דײַנע חורבה⸗ווענט, האָב איך דערקענט,
פון דעם ווינט — די זעלביקע נויט⸗געזאַנגען.

אַ גוטן טאָג, מײַן נאָענטער אייניקל — מײַן ווײַטע פרייד:
נאָך מיר און מײַן שטאָלצן יחוס ביסטו אַ נאָמען —
אַ יחוס פון מילנער, וואַלד⸗העקער און וויליע⸗פּליטן,
אַ יחוס פון זיידעס — גיבורים,
וואָס האָבן אויף פערד, ווי אויף בליצן, צו די באַשערטע געריטן —
אַ יחוס, בײַם יזכור — מיט שמשונען צו דערמאָנען.

אַ גוטע נאַכט, אָ גוטע באָבע מאָינע:
מיכאַלעשיק — דער פאַרליבטער הקדש,
האָט מיט בולקע נאָך אַלץ ניט אָנגעביסן
און הונגער — דער העסלעכער עקדעש,
רײַסט נאָך פריצײַטיקע קריעה⸗ריסן.

אין חזיר⸗געסל, זעט מען נאָך קיין סעדער ניט גרינען, —
אין די פאַרשאָלטענע חורבות, גרינען נאָך בעטלערישע קינדער
און איבער די קרומע שטעגעלעך, האָבן נאָך די שליטה ניטגוטע גײַסטער.
צעקנייטשטע האַרבסטן, קלאָגן נאָך אין קבורה⸗שטיבל.
איבער דעם אויסגעוואַשענעם גרויל פון דער מיטה,
הענגט נאָך די לבנה, ווי אַ גזלנס זילבער⸗טײַסטער.

אויסגעוויינטע באָבעס דורך תהלימדיקן חצות,
זוכן פאַר דיר נאָך אַלץ —
לוויתנדיקן ברויט, לבנהדיקן זאַלץ
און קענען פאַר דיר נאָך אַלץ,
קיין גן⸗עדן אָרט ניט געפינען.

אַ גוטע נאַכט, אָ, גוטע באָבע מאָינע.
מיט דורות הקדש אין די אויגן,
זע איך דיר — אַ לעבעדיקע תחינה,
איבער מעשים⸗טובים געבויגן;
זע איך דיר,
זוכנדיק אומזיסט — די צוגעזאָגטע זונאויפגאַנגען;
נאָר דײַנע פאַרלאָרענע זונען,
וועט דער צעטראָטענער נעכטן שוין ניט געפינען.
אין מײַן ביין, אין מײַן בלוט,
איז דײַן לאַנג⸗פאַרלאָשענער טאָג ערשט אויפגעגאַנגען.

פון: ס′האָט דאָס וואָרט מײַן באָבע מאָינע (1938), זז. 62 – 63.

◊

דרײַ שוועסטער
(אויסצוג)

אַזויפל סֶגלען ברענען
ווען שטאַרקע נעכט קאָרטשען זיך אין דרײַען,
און אַלע זײַנען
מײַנע מײַנע
מײַנע
און אין יעדער סֶגל איז פאַראַנען
יעדע שוועסטער — מײַן שענסטע ליד,
בענקט זיי אויס — אַן עלנטע שפּין
אויף אַ בלינדער שויב פון מײַן ליידיק הויז;
שפּאַרונעס פאַנגען זייערע שאָטנס
ווי גלגולים פון ערגעץ אַנטלאָפענע;
האָב איך ליב זיי אַלע דרײַ,
און גיי אַזוי מיט ווײַטן אָפענע
פאַרליבטע נעכט פאַרבײַ.

איינע ווײַזט זיך קעגן מיר
ווי אין אַ טויטנצעל אַ לעצטער פאַרנאַכט,
גיי איך קעגן איר ווי דורך אַ שפּיגל
מיט טריט פון אומבאַקאַנטע געסט
און צעפּראַל זי ווי אַ וואונדער אַ פאַרמאַכטן,
הערט זי אין מײַן גאַנג —
געבראַזג פון אַ קברנס רידל,
פאַרגייט זי אַזוי באַנג
ווי פלאַטער פון אַ שטאַרבנדיקער קראָ
ערגעץ אין אַן אײַנזאַמען נעסט.

איינע מיט דורכזיכטיקע לענדן
וואָס רײַסן זיך פאַרקאַשערן דאָס קלייד,
איז פון צײַטיקײַט געבויגן
ווי פולע תבואה פאַרן קאָסען,
ווי באַלד וואָלט אימיץ אָן טריט און אָן רייד
אויסוויקלען זיך פון תאווהדיקע נעכט,
און אויפן גאַס דאָ קעגן זון איר שענדן.

און די דריטע
איז פון האַרבסט אַן אָפּגעבליטע,
קוקט זי שטאַר אַזוי
אויף זיך און גאַנג פון צײַט,
און איז שוין גרוי
פון זוכן זיך אַליין אין ווײַט.

אין צעהויקערטן חשכות — קייטלען זיך
פאַרלאָשענע טעג אין אַ ריי,
מײַן שאָטן ווי אַ להכעיסדיקער מת
קרימט מיך נאָך אויפן צעקנייטשטן ציך,
מײַנע שענסטע לידער
די דרײַ שוועסטער —
רײַפן אין מײַן חלום ברוין און בלאָנד,
און איך, מיט תאווהדיקע גלידער
און צער פון הונגעריקע צוויי מעת⸗לעת,
אויף מײַן שלאָפלאָזער בעט
זינג דאָס ליד פון אַלע דרײַ,
און פאַרנעם ווי קעגנאיבער,
די לבנה אויף ברודיקן גרעט
חלומט פון מײַנע לידער.

פון: דרײַ שוועסטער (ניו⸗יאָרק 1932), זז. 8-7; צווייטע אויפלאַגע (ראָוון, וויילז, 1993), זז. 8-7.

◊

די דרײַ שוועסטער
נאָך זייער טויט

אַ קרעציקער הונט וועט שלאָגן מיט אַלעמען כפּרות
און ערגעץ גריזשען גליד נאָך גליד,
וואָלקנס וועלן אויף הפקר לאָזן זייערע נאָרעס
און מיט טויטע, שיידימדיקע טריט איבער דעכער גיין,
ווי פון די דרײַ שוועסטער — מײַנע שענסטע לידער
וואָלט געבליבן נאָר אַ שיידימדיקער קלאָגן.

דורך פראָסט און ווינט
וועלן זיי ווי וואָיענדיקע נעכט זיך טראָגן:
איינע וועט פון אַן אַלטער קראָ דאָס פּיצל קאָפּ פאַרצוקן,
איינע וועט מיט אַ פאַלנדיקן שטערן ווידוי זאָגן,
און איינע וועט אַ באַמאָלענע שויב אין דרײַען שפּאַלטן.

געזונטע קינדער וועלן חלומען אין זאַטע וויגן
אַז זיי רײַסן זיך פון אַ שפּינוועב ווי קראַנקע פליגן;
אין „קרעמל“
וועט די שרעק אַליין זיך אויגעדיק צעשרעקן,
לענין וועט פון מאַראָנירטן שלאָף זיך וועקן —
און צעוואַרפן זײַן געשטאָפּטן האַרץ און שטערן,
און ווי דער שענסטער זונפאַרגאַנג — ניט ווערן

— — — — — — — — — — — —

בין איך טויט, לאַנג שוין טויט
און טויט זײַנען די דרײַ שוועסטער — מײַנע שענסטע לידער,
בין איך נעכט פאַרוואָרפענע אין אַ קברים⸗שטיבל,
בין איך — נעכט פאַרבראַכטע מיט דרײַ שוועסטער,
און גרוי אין האַלבענאַכט אַרויס
ווי ראָסט פון אַ פאַרלאָזטער הויז;
איבער מיר:
ביינער פון גופימלאָזע קברים
האָבן אַליין זיך אויפגעקליבן,
און שטעלן זיך צענויף
אין טויטע, גופימלאָזע מיידלעך,
און יעדערע רעוועט מיט אַ זאַמדיקן קול
אַז נאָר איר זאָל איך ליבן;
און איך — אַ ניטגעשטויגן וואונדער,
שלענגל זיך ווי אַ וואָרים
און אַקער שמאָלע דרײַאיקע אַלייען —
און גיי אַ בלינדער צלם אויף
איבער שמאָלע דרײַאיקע אַלייען.

און אַלע שאָטענען מיר זיך אַרויף
ווי שטײַגנדיקע מתימדיקע ווענט,
און לייזן זיך אויף
אין ערגעצניט
ניט לאָזנדיק פון זיך קיין איינציק צוויט.

אין לבנהדיקע נעכט אויף אַ הינטערהויף
וועט אַמאָל אַ נאַכטוואַנדלער ווי איך נאָך זען
צווישן די חורבות פון אַן אײַנגעפאַלן הויז,
ווי די טויטע שוועסטער — מײַנע שענסטע לידער,
פאַלן אויף אַלטע צעבויגענע בעטן
און הייבן אויף זיך ווידער
ווי פון חרובע, ריטערלעכע קאַרעטן;
אין לבנהדיקע נעכט אויף אַ הינטערהויף,
וועט אַמאָל אַ נאַכטוואַנדלער ווי איך נאָך הערן
שטאַר און לאַנג —
ווי די שוועסטער אין די קברים שטומען
און דערמאָנען אַזוי באַנג,
אַז איך וועל מער ניט קומען.

פון: דרײַ שוועסטער (ניו⸗יאָרק 1932), זז. 58 – 60;
2טע אויפלאַגע (ראָוון דʹוויילז 1993), זז. 68 – 70.

◊

אמת

וואָס איז פּשוטער פון אמת? וואָס איז טיפער פון אַ סוד?
ווער האָט דעם מענטש פון ערשטן טרויער דערציילט?
פון ערשטן טרויער האָט דערציילט דער ווינט — די פלייט.
דעם גורל פון מײַן פאָלק האָט אויסגעקלאָגט דער ווינט — די פלייט.
וואָס פּשוטער דער אמת, אַלץ טיפער דער סוד.
ווער סʹהאָט צום ערשטן מאָל דערזען די זון — די ערשטע ראָד,
האָט דערזען דעם פּשוטסטן אמת — דעם טיפסטן סוד.
וואָס פּשוטער דער אמת, אַלץ טיפער דער סוד.

פון: אינמיטן טאָג (1954), ז. 84.

Tagged Bobe Moyne, Inmitn tog (Menke Katz), MENKE KATZ, Three Sisters (Menke Katz), מעינקע קאַץ | Comments Off

Lithuanian Language Textbook for Hebrew Schools with “Ékhod mi yoydéya” in Lithuanian (Mariampolė 1928)

Posted on 24 November 2017 by Defending History

◊

מוזייעלע פון יידישן לעבן אין דער קאָוונער ליטע

Mažasis žydų gyvenimo tarpukario Lietuvoje muziejus

Mini-Museum of Jewish Life in the Interwar Lithuanian Republic

by Dovid Katz

EXHIBIT № 1

דאָס לערנביכל פון לערער .I.A (מאַרנפּאָל 1928) פאַרן לערנען מיט קינדער אין שול ליטוויש דורכן מיטל פון — העברעאיש

◊◊

דאָס טשיקאַווע לערנביכל, דאַטירט יולי 1928, פון לערער .I.A (צי קען ווער⸗ניט⸗איז דערגיין דעם נאָמען?) פון דער העברעאישער גינמנאַזיע אין מאַריאַמפּאָל (אויפן היימישן יידיש: מאַרנפּאָל; הײַנט — מאַריאַמפּאָלע אין ליטע) צום באַנוץ פון יידישע קינדער אין די העברעאישע שולן אין דער אומאָפּהענגיקער צווישן⸗מלחמהדיקער ליטע („קאָוונער ליטע“) אויף אויסלערנען זיך ר י כ ט י ק און כדבעי די ליטווישע שפּראַך (וואָס איז געוואָרן די מלוכה שפּראַך ערשט מיטן אויפקום פון דער מלוכה אין 1918).

גאָר אַ טשיקאַווע קולטור⸗היסטאָרישער אַספּעקט פונעם ביכל איז דער אויסגעהאַלטענער און דורכאויסיקער באַנוץ פון ה ע ב ר ע א י ש אויף אויסלערנען זיך ריכטיק ל י ט ו ו י ש, בײַ קינדער וועמענס מאַמע⸗לשון און איינציקער טאָגטעגלעכער לשון איז — י י ד י ש. דער באַשלוס, אין סאַמע ליטע, צו באַנוצן אַ ניט גערעדטע שפּראַך צום אויסלערנען זיך אַ גערעדטע שפּראַך; דער ניט⸗דערזאָגטער אידעאָלאָגישער העברעאיזם פאַרבונדן מיטן פאַקט אַז די דאָזיקע בילדונגס⸗שיטה שטעלט מיט זיך פאָר אַ פאַרשווערערונג צום לערנען, ניט קיין פאַרגרינגערונג, אַזש ביז צום באַנוץ פון שווערע פילאָלאָגישע טערמינען אינעם ע ל ע מ ע נ ט אַ ר ן לערנביכל — אָדאָס זײַנען אַלע שטריכן וואָס רופן אַרויס צו אַ פאָרשונג. איין מעגלעכער פאַקטאָר וואָס וואַרפט זיך אין די אויגן: אינעם ביכל, אָט אַזוי ווי אינעם מחברס וואָרט פריער, ווערט דער טראָפּ געלייגט אויף דער פאָנעטיק, אַזוי אַרום אַז קינדער וואָס קענען שוין פון דער סביבה כאָטש אין טייל פאַלן „זיך צונויפריידן“ אויף ליטוויש זאָל זיך אויסלערנען ריידן טאַקע אויף אַ ראַפינירטן אופן און ניט מיט אַ שטאַרקן „יידישן אַקצענט“, ווי ס′פּאַסט אין דער נײַער ליטווישער מלוכה. די זאַך לאָזט זיך צורעכט מאַכן, האַלט דער מחבר, דווקא דורכן מיטל פון געשריבענעם העברעאיש. צריך עיון.

נאָכוואָס: מיט דעם וואָס דער מחבר באַנוצט זיך מיט דער קלאַסישער העברעאישער טערמינאָלאָגיע צום לערנען, שטודירן און פאָרשן דעם קלאַסישן לשון⸗קודש, ניט פאַרגרינגערנדיק און אויסמײַדנדיק דעם באַנוץ פון אינטערנאַציאָנאַליזמען, איז אַ סברא אַ סימן, אַז ער איז בעת מעשה אויסן געווען לערנען מיטן תלמיד דערוויילע אויך ה ע ב ר ע א י ש. אויך דאָ בלײַבט עס מיט אַ — צריך עיון.

דאָ ווײַטער גייען אייניקע זײַטלעך פונעם ביכל, אַרײַנגערעכנט דער שער⸗בלאַט, די באַמערקונג צום אָנהייב פון מחבר, עטלעכע כאַראַקסטעריסטישע זײַטלעך און צום סוף, די לעצטע צוויי זײַטלעך וואו עס גייט אַ ליטווישער וואַריאַנט פון באַליבטן פּסח⸗ליד „אחד מי יודע“ (′ווער ווייס איינס?′) אויף ליטוויש, אַ טעקסט וואָס די קינדער וואָלטן מיט פרייד דערקענט ניט נאָר פון סדר סתם נאָר בפירוש אויף ליטוויש, מחמת דעם וואָס ס′איז פון לאַמג אַ טראַדיציע „אחד מי יודע“ זינגען אויף פאַרשיידענע לאַנד⸗לשונות אַוואו יידן האָבן געוואוינט. דער באַליבטער פילאָלאָג כאַצקל לעמכען (1904 − 2001) האָט אַ ליטווישן וואַריאַנט דערפון אַרײַנגענומען אין זײַן גרינטלעכער אַרבעט, „די השפּעה פון ליטוויש אויפן יידישן דיאַלעקט אין ליטע“ (אין אָקספאָרדער יידיש 3, 1995, זז. 5 − 130, דאָרטן גופא זז. 122-121). אַ פאַקסימיליע קומט דאָ באַלד אונטן נאָך דעם ליטווישן טעקסט אינעם מאַרנפּאָלער ביכל. פריער נאָך, אין זײַן בוך אויף ליטוייש, Lietuvių kalbos įtaka Lietuvos žydų tarmei (ווילנע 1970), האָט ער דעם ליטווישן נוסח פאַרעפנטלעכט (דאָרטן גופא, זז. 131 − 132). פון פאַרגלײַך וועגן ברענגען מיר אויך דאָ אונטן דעם יידישן נוסח פון ליד וואָס ס′האָט געבראַכט מענינקע קאַץ (1906 − 1991) אין זײַן זאַמלונג יידישע פאָלקסלידער (בתוכם אַ סך פון ווילנער געגנט).

דאָס ווייניק באַקאַנטע לערנביכל ווערט אַפּנים ניט דערמאָנט אַפילו אין דער ספּעציפישער אַרבעט איבער דער טעמע פון ווערשיק, וואו א. שולמאַנס לערנבוך פאַר מער אַוואַנסירטע ווערט אָנגערופן „דאָס איינציקע לערנביכל“ (זע ווערשיקס אַרטיקל אין Archivum Lithuanicum, באַנד 7, 2005, ז. 142).

צולעצט אַ פאָנאָלאָגישע (און דער עיקר אַ קולטור⸗היסטאָרישע) באַמערקונג מכח דער הברה פון העברעאיש וואָס ווערט געלערנט אין די שולן. ניטאָ קיין ספק (פון ז. 13), אַז קמץ = o, דהיינו: די אשכנזישע הברה. . .

אַ יישר⸗כח יוליוס נאָרווילאַן פאַרן שענקען דאָס ביכל אונדזער מוזייעלע.

◊

פון כאַצקל לעמכענס אַרבעט אין אָקספאָרדער יידיש 3:

◊

דער יידישער נוסח פון „איינער איז דאָך גאָט“ פון ווילנער געגנט וואָס ס′האָט אויפגעשריבן מעינקע קאַץ

זײַט אַזוי גוט, דרייט ווײַטער די זײַטלעך מיטן פײַל אויבן לינקס

Please turn pages using the arrows in the upper left hand corner

Menke_SongBook

◊
הירשע⸗דוד כ″ץ
ווילנע, אויף אַלעקסאַנדראָווסקע בולוואַר
אַכט טעג אין כסלו תשע″ח \ דעם 26טן נאָוועמבער 2017

Tagged Chackelis Lemchenas, Dovid Katz, Hebrew in interwar Lithuania, Jewish culture in Mariampole (Lithuania), Litvak Studies, Mariampole, Maryampol (Marnpol), MENKE KATZ, virtual mini-museum of jewish culture in interwar Lithuania, Zydu Mokyklai (Lithuania) | Comments Off

צום פינף⸗און⸗צוואַנציקסטן יאָרצײַט פון מעינקע קאַץ

Posted on 18 May 2016 by Defending History

◊

SKIP TO ENGLISH

◊

י″א אייר תשע″ו (25טן – 26טן מאַי 2016)

צום פינף⸗און⸗צוואַנציקסטן יאָרצײַט פון מעינקע קאַץ (1991-1906) ברענגען מיר אַ ליד וואָס ער (מעינקע הירשע⸗דודס) האָט אָנגעשריבן צום פינף⸗און⸗צוואַנציקסטן יאָרצײַט פון ז י י ן טאַטן, הירשע⸗דוד כ″ץ (הירשע⸗דוד מאָינעס, 1951-1879). ס′געפינט זיך אין זײַן נײַנטן בוך יידישע פּאָעזיע, „צפת“ (פּרץ פאַרלאַג: תל אביב תשל″ט \ 1979, ז. 51). צודערצו איז אויך שייך דעם פּאָעטס ענטפער דעם טאַטן, אין ליד וואָס באַלד דערנאָכדעם: „משיח“ (ז. 52). מעינקעס טאַטע הירשע⸗דוד איז געבאָרן געוואָרן אין סוויר, די מאַמע באַדאַנע אין מיכאַלעשיק, און מעינקע אַליין — אין סווינציאַן.

◊

דער זייגער גייט
מײַן טאַטע דער בעל דרשן, דרשנט צו זײַן 25טן יאָרצײַט
◊
מײַן קינד, דער זייגער גייט און גייט, וויי, דער זייגער גייט!
אייביק איז דער זייגער, אַזוי קען גאָט אַליין נאָר גיין.
אַפילו פון אַ קלאַנג אַ ווידערקלאַנג וועט ניט פאַרגיין,
נאָר אַ טאָג אַזאַ וואָס איז קיינמאָל ניט פאַרגאַנגען פאַרגייט.
די פאַרטאָגן ווי קינדער וועלן אייביק אַזוי גיין.
מײַן קינד, דער זייגער גייט און גייט, וויי דער זייגער גייט!
אייביק איז דער זייגער, אַזוי קען גאָט אַליין נאָר גיין.
◊
שטערן זײַנען זייגערלעך אין אַ בלאָנדזשענדיקער נאַכט,
און גיין קען אויך אַ פעלדז, כאָטש קיינער זעט ניט זײַן גיין.
דער טאָל גייט צום באַרג, דער באַרג וועט צום טאָל נאָך גיין.
אויך אין מײַן קבר שאַרט זיך די צײַט דורך אייביקער נאַכט.
ווי דאָס גראָז אין ווינט, ווי די בענקשאַפט בין איך שטענדיק וואַך.
ס′קען די מצבה קיין איינציקע שײַן ניט פאַרשטיינען.
משיח וועט קומען ווי זונאויפגאַנג נאָך דער לענגסטער נאַכט.
◊
מײַן קינד, אַלט ווערט אַפילו דער טויט, ווי ס′ווערט אַלט די נאַכט.
באחרית הימים וועט שטאַרבן אַפילו די צײַט,
בלײַבן וועלן אַלע ווײַזערס שטיין ווי פינגער פון טויט.
פון הימל און ערד, פון מענטש און זון איז עלטער די נאַכט.
ווי האָפענונג, זײַ שטאַרק קעגן טרויער פון ערב נאַכט.
דערהער דאָס געלעכטער פון אַ קינדס ערשט געוויין.
פאַרהער דאָס געוויין פון אייגענעם, לעצטן לאַכן.
מײַן קינד, דער זייגער גייט און גייט, וויי, דער זייגער גייט.
◊
◊
משיח
◊
איך ווייס טאַטע, משיח וועט קומען פון מיכאַלעשיק,
וועט אויף אַן אייזעלע רײַטן דורך סוויר און דורך סווינציאַן,
דאָרט וואו די הייליקסטע ערד אויף דער וועלט איז פאַראַן.
איך ווייס מאַמע, משיח וועט קומען פון מיכאַלעשיק,
ווײַל אין גן⸗עדן געבליבן איז מיכאַלעשיק
און מיט די וואָרצלען איבערגעקערט ליגט אין הימל סווינציאַן.
דאָרט וואו די בענקשאַפט איז ווי גאָט, אָן אַן אָנהייב, אָן אַ ברעג
וועט משיח קומען, אוי, מיכאַלעשיק, אוי סוויר, אוי, סווינציאַן.
◊

◊

On the occasion of the twenty-fifth yórtsayt (death anniversary) of Menke Katz (1906-1991), by the Jewish calendar 11 Iyar 5776 (sundown 18 May to sundown 19 May 2016), we post his poem written on the occasion of the twenty-fifth yórtsayt of his own father, Hírshe-Dóvid Katz (1879-1951). The original Yiddish, above, appeared in his ninth book of Yiddish poetry Tsfas (Safad, Tel Aviv 1979, p. 51). This translation, by Benjamin and Barbara Harshav is from Menke. The Complete Yiddish Poems of Menke Katz. Translated by Benjamin and Barbara Harshav (Edited by Harry Smith and Dovid Katz, The Smith: Brooklyn, New York 2005, p. 735). In both Yiddish and English, the poem is followed by the poet’s short reply to his father on the yórtsayt (p. 736). Menke Katz was born in Svintsyán (today Švenčionys, Lithuania), his father Hírshe-Dóvid in Svir and his mother Badonna (Badáne) in Micháleshik (today Svir and Michalishki are a short way across the border in Belarus). Many thanks to Dr. Giedrė Beconytė (Vilnius) for the map that follows.

◊

The Clock Ticks
My father, who liked to hold forth, holds forth on his 25th yórtsayt
◊
My child, the clock ticks on and on, Woe the clock ticks!
The clock is eternal, only God can tick like this.
Even the echo of a sound will still resound,
But a day that never faded will decline and set.
The dawns like children will tick on like this forever.
My child, the clock ticks on and on, Woe the clock ticks!
The clock is eternal, only God can tick like this.
◊
Stars are little watches in a straying night,
Even a rock can tick on, though no one can see its ticking.
The valley goes to the mountain, the mountain will go to the valley.
In my grave, too, time ruffles through the eternal night.
Like grass in the wind, like longing, I am ever awake.
A tombstone cannot stone a single beam of light.
Messiah will come like sunrise after the longest night.
◊
My child, even death grows old, as night grows old.
In the End of the Days, even time will die,
All clock hands will stop, like fingers of death.
Night is older than sky and earth, man and sun.
Be strong, like hope facing the sadness of the evening.
Listen to the laughter of a child’s first cry.
Listen to the crying in your own last laughter.
My child, the clock ticks on and on, Woe the clock ticks.
◊
◊
Messiah
◊
I know, father, Messiah will come from Micháleshik,
Riding a donkey through Svir and Svintsyán,
Where there is the holiest soil in the world.
I know, mother, Messiah will come from Micháleshik,
for Micháleshik stayed in the Garden of Eden,
And with roots upside down, Svintsyán lies in heaven.
Where longing is like God, with no beginning, no end,
Messiah will come, O Micháleshik, O Svir, O Svintsyán.
◊
◊

◊

More from Menke’s

books, Yiddish poems, English poems (2nd selection), essays, folksongs, periodicals, autobiography, biography, more…

Tagged Litvak poetry, Litvak Yiddish poetry, MENKE KATZ, Yiddish Poetry, מעינקע קאַץ | Comments Off

❊

Scholars & journalists: When you use DH, please cite DH.

❊

Litvak Heritage

• Towns and cities

• Windows to a Lost Jewish Past

• Kaddish

◊

Yiddish

◊

Latest

Tag Archives: MENKE KATZ

◊

Dveyrke I, Dveyrke II, Dveyrke III

◊

Part of the Mikháleshik Yizkor Book project. See also: Menke’s Yiddish poems on Mokháleshik translated into English by Benjamin and Berbara Harshav.

See also: Menke Katz resource page

Menke’s books, essays, autobiography, biography, 9 Yiddish books, 9 English books

◊

Names of Mikháleshik

◊

Dveyrke – I

◊

Dveyrke – II

◊

Dveyrke – III

◊

At a Patched Window

◊

On Your Name

◊

On Hunting

◊

A Shade Or Two

Eltshik and Dveyrke

◊

Gold Diggers

◊

Cry Wizards

◊

Before Battle

◊

Two Armies

(Tanka)

◊

After Battle

◊

Children Of Pig Street

◊

On God’s Children

◊

Snowfall in the Village of Mikháleshik

◊

Neverland

Sundown on the Old Street

◊

In the Year of

Three Thousand and One

(on the atomic war)

◊

Return to the Village of Mikháleshik

◊

Deserted Winter House

for the lovers of Mikháleshik: Eltshik & Dveyrke

◊

Visit to the Village of Mikháleshik

(cinquains)

Dancer

Old New York Sundown

Race of Ghouls

◊

≡ ספר מיכאַלעשיק ≡

מיכאַלישקער יזכור⸗בוך

◊

◊

A WORK IN PROGRESS. FOUNDED 13 SEPT. 2022. LAST UPDATED 28 MARCH 2024.

◊

◊

◊

Appreciation

**Scholars & journalists: When you use DH, please cite DH.**